Номад ТВ: Қирғизистонда очилган янги телеканал ортида қандай ахборот стратегияси ётибди?

2025 йил ноябр ойида Қирғизистонда Nomad TV телеканали ишга туширилиши ижтимоий тармоқларда жиддий хавотир уйғотди. Бу телеканал – оддий медиа-лойиҳа эмас, балки Кремлнинг Марказий Осиё ахборот майдонига, қарийб 80 миллион кишилик аудиторияга таъсир кўрсатиш, ижтимоий фикрни Москвага мойил тарзда ўзгартириш учун яратилган, қабилидаги тахминлар билдирилмоқда.

Ростан ҳам шундайми? Яна бир ОАВ пайдо бўлиши сўз эркинлигини таъминлашга хизмат қилмайдими?

Nomad TV ҳақида маълум асосий фактлар

2025 йил 23 ноябр куни Nomad TV Бишкекда расман эфирга чиқди. Бу Қирғизистон-Россия қўшма лойиҳаси бўлиб, Қирғизистон давлат ОАВлари билан ҳамкорлик қилади ва асосан Россиянинг НТВ каналидан олинган дастурларни қайта тарқатади. Асосий эфир тили – рус тили, лекин қирғизча аудиотрек ҳам берилади. Ушбу телеканал сигналлари мамлакат аҳолисининг тахминан 70 фоизини қамраб олган рақамли мултиплекс, шунингдек, кабел тармоқлари орқали бепул тақдим этилади.

Бир қарашда, мазкур телеканал – медиа-хизматлар бозорини янада бойитади, аҳолининг холис ахборотга ва янгиликларга бўлган талабини яхшироқ қондиришга хизмат қилади. Лекин, русларнинг ўз мақолида айтилганидек, текин пишлоқ фақат қопқонда бўлади. Россиянинг ўзи иқтисодий муаммолар гирдобида чўкаетган бир пайтда мазкур лойиҳа учун чўнтак кавлаши ўта шубҳали. “Nomad TV”нинг бошқаруви, таркибий шакли, тузилмаси ва кадрларни саралаш ҳамда ўқитиш услублари ҳақидаги маълумотлар унинг холис ахборот манбаи эканини шубҳа остига қўяди

Каналнинг структураси: пропаганда белгилари

• Россияга боғлиқ бошқарув

“Nomad TV”нинг бош продюсери Анна Абакумова – аввал RT (Russia Today) каналининг журналисти бўлган, Маргарита Симонянга яқин шахс сифатида танилган. Унинг уруш даврида Мариупол каби Россия оккупация қилган ҳудудлардан берган репортажлари Россия ҳукумати томонидан тақдирланган.

• Маҳаллий журналистларни “ўз” кадрларига алмаштириш

Каналга Қирғистоннинг УТРК ва бошқа маҳаллий ОАВларида ишлаган журналистлар ўтгани хабар қилинган. Уларга маҳаллий меъёрлардан юқорироқ маош ва ишлаш шароитлари таклиф қилингани айтилмоқда.

Шу билан бирга, канал университетлар билан ҳамкорлик ва махсус медиа-тренинглар ташкил этишини маълум қилган. Бир неча қирғиз журналистлари ҳозиргача Россияда тренингларда қатнашиб келган.

• Россия томонидан молиялаштириш борасидаги тахминлар

Каналнинг фаолияти Россияда ташкил этилган “Евразия” жамғармаси билан боғланган. Бу жамғарманинг кузатувчилар кенгашида Маргарита Симонян ва Россияда яшовчи, Молдовада иқтисодий ва фирибгарлик жиноятларида айбланган, кейин эса Россияга қочиб келиб, фуқаролик олган молиячи Илан Шор каби шахслар бор. Бундай омиллар “Nomad TV” Россия медиа-элиталарига институционал жиҳатдан боғлиқ эканини кўрсатади.

Нега Кремлга Қирғизистонда янги телеканал очиш керак бўлиб қолди?

Украинадаги урушдан кейин Россиянинг халқаро ахборот таъсири заифлашди. Бир қатор йирик интернет-медиа платформалари Россия пропагандасини тарқатувчи канал ва профилларни блоклаб қўйди. Қолаверса, Россия агрессив ташқи сиёсати боис Грузия, Молдова, Арманистон ва Озарбайжон Ғарб томон юзланмоқда. Бунинг устига Марказий Осие давлатлари ҳам ташқи ҳамкорларни диверсификация қилмоқда. Бу каби омиллар Россияни ташвишга солгани табиий. Москва МОни ҳам ўз сиёсий ва ахборот таъсиридан чиқишидан қўрқиб кетган кўринади.

Тўғри, МОда "Спутник" каби асл соҳиби яширилмайдиган ахборот манбалари мавжуд. Интернетда ва эфирда Россия ОАВлари бемалол фаолият юритяпти. Бироқ уларнинг самараси кутилган даражада бўлмагани боис, Москва энди болтанинг сопини ўзидан чиқаришга – маҳаллийОАВ ниқобида намоён бўлиб, қўй терисини ёпинган бўри каби майдонга тушмоқчи шекили. Кези келганда айтиш жоиз, Россия ҳатто болтанинг сопини ўзидан чиқаришни ҳам қойил қилмайди – бунга Москванинг буюк давлатчилик ва миллатчилик шовинизми, бошқаларга беписанд муносабати халақит беряпти. Чунки ҳозирча ахборотлар рус тилида берилмоқда. "Менинг тарғиботим сиртмоғига илинишинг учун аввал рус тилини ӯрган", дейишяпти, гўе. Бу худди осишга ҳукм қилинган одамга "арқонни ўзинг сотиб ол", дейиш билан баробар.

Нима бӯлганда ҳам, “Nomad TV” орқали Москва ўз медиаконтентини “маҳаллийлаштириш”га уринмоқда. Яна бир қизиқ жиҳат – Nomad TV телеканали 2025 йил 30 ноябрдаги Қирғизистон парламент сайловлари олдидан ишга тушди – айнан шундай вақт танлангани ҳам тасодифий эмас. Маҳаллий журналистлар иштирокида қирғизча ва русча эфирга узатилиши – мазкур телеканалнинг “ӯзимизники” дея қабул қилинишига хизмат қилиши мумкин. Қисқаси, ушбу ОАВга – Россиянинг медиа-таъсир стратегиясини қайта қуриш ва уни минтақавий шаклга ўтказиш усули дея қараш хато бӯлмайди.

Бунданам қизиғи, очилганига ҳеч қанча бўлмай, ушбу телеканал Россия президенти Владимир Путиндан тўғридан-тўғри интервю олишга ҳам “эришди”.

Хавотирлар ва оқибатлар

Nomad TVга катта маблағ ва имконият берилаётгани, Москванинг бу лойиҳадан умиди катта эканини, фақат шу қадам ва фақат Қирғизистон билан чекланиб қолмаслигини англатади. Унинг рақобатда устун чиқиши ва маҳаллий, молиявий имконияти кам ОАВларнинг "бозорини касод" қилиши аниқ. Натижада минтақада ахборот мустақиллиги сусаяди. Медиа-плюрализм кучсизланади. Канал пропагандага йўналган ва бир томонлама, яъни нохолис ва чалғитувчи ахборот манбаи бўлиши мумкин.

Денгизда бир паразит мавжудот яшайди. У балиқнинг жабраси орқали кириб олиб, балиқ тилини қон билан таъминловчи томирларга уланади ва озуқаларни сўра бошлайди. Озиқсиз қолган балиқ тили қуриб тушиб кетади. Ҳалиги паразит эса тил ўрнини эгаллайди. Бугун “Номад ТВ” ана шу паразит каби тилимизни – ОАВларимизни юлиб олиб, ўрнини эгалламокчидек туюлмоқда. Бизни балиқдек индамайди деб ўйлаяпти, шекилли.

Қолаверса, “Номад ТВ” каби лойиҳалар маҳаллий ижтимоий фикрга, пировардида эса сайлов жараёнларига таъсирни кучайтиради. Унинг эфири сиёсий кайфиятларни бошқариш учун қўлланилиши мумкин. Демакки, Москва маҳаллий элита ва бошқарувни ӯзига мойил шахсларга алмаштириш имкониятини қўлга киритади.

Яна гап келганида айтиш жоиз, С5+1 воқеаларидан жазавага тушган бир рус "сиёсатчиси" Россиянинг Pravda.ru нашрига берган интервюсида "МО давлатлари элитаси Ғарб билан яқинлашиб, Россияга ва ўз халқларига хиёнат қилди. Биз бу давлатларнинг хоин раҳбарларини ватанпарвар шахслар билан алмаштирамиз. Аввал халққа ҳақиқатни тушунтирамиз... Украина урушида қатнашган МО фуқаролари ўз юртларига қайтиб боришади ва бизга ёрдам беришади", дея алжираган эди. Россияда ҳозир пашша ҳам Кремлдан рухсат сўраб учишини ҳисобга олсак, бу шунчаки алжираш эмас, балки бизни кутиб турган даҳшатли режаларга ишора ва таҳдид бўлиши мумкин.

“Номад ТВ” каби медиа лойиҳалар иш кўлами кенгайса, алал-оқибат Россияга сиёсий-маданий қарамлик кучаяди. Ахборот оқими Россияга мақбул тушунча ва йўналишларни шакллантиради.

Хулоса

Гапнинг индаллосини айтганда, “Nomad TV” – оддий телеканал эмас. Унинг бошқаруви, кадрлар сиёсати, молиявий манбалари ва эфир йўналиши Россия геосиёсий манфаатларига мос келади. Бу Қирғизистон ва умуман Марказий Осиё ахборот хавфсизлигига жиддий таҳдид солиши мумкин.

Мавжуд маълумотларни таҳлил қилиш “Nomad TV” Россиянинг "юмшоқ куч" сиёсатини кучайтиришга қаратилган механизм эканини кўрсатади. Катта эҳтимол билан, яқин истиқболда “Nomad TV”нинг минтақага таъсири ортади, МОнинг қолган давлатларида ҳам ўхшаш лойиҳалар иш бошлайди. Бу лойиҳалар ижтимоий фикрга таъсир этувчи кучли медиа-қувватга айланади, сайлов жараёнида муҳим рол ўйнайди. Ҳатто эҳтимолий давлат тўнтаришлари учун замин ҳозирлаши мумкин.

...Бугунги кунларимиз худди Россиянинг Қўқон хонлигини истило қилишни бошлаган кунларни эслатади. Ўшанда Қўқон хонига "Ўрис лашкари Оқмачитни олибди", дея хабар келтиришса, хон бепарволарча "Узоқдаги бир жой экан, ваҳимага ҳожат йӯқ" қабилида жавоб берган экан.

Бугун Оқмачит ӯрнида Қирғистондаги “Номад ТВ” турибди.

Абулфайз Сайидасқаров