Папа Франциск: ислоҳотчими ёки бидъатчи?

Буэнос-Айресдан Ватикангача

2025 йил 21 апрел куни, Пасха байрамидан кейинги биринчи кунда Рим Папаси Франциск 88 ёшида вафот этди.

Рип папаси Францискнинг ҳақиқий исми Хорхе Марио Бергольо бўлган. У 1936 йил 17 декабрда Аргентина пойтахти Буэнос-Айресда туғилган. Унинг ота-онаси Италиядан Аргентинага кўчиб келган муҳожирлар бўлиб, Папа Францискнинг илк ҳаёт тажрибаси айнан муҳожирлик ва камтарлик муҳитида шаклланган.

Ёш Хорхе кимёвий муҳандисликни ўрганган, аммо кейинроқ диний ҳаёт тарзини танлаб, иезуитлар орденига қўшилган. У 1969 йилда руҳонийликка кирди, кейин эса Аргентинадаги иезуитлар раҳбари сифатида фаолият юритди. 1998 йилда Хорхени Буэнос-Айрес архиепископи этиб тайинлашди, 2001 йилда эса у Кардинал даражасига кўтарилди.

Папа Франциск – биринчи лотин америкалик Папа

Аввалги Папа Бенедикт XVI саломатлиги туфайли истеъфога чиққанидан сўнг, 2013 йил 13 март куни Франциск католик черкови тарихидаги биринчи лотин америкалик ва биринчи иезуит Рип Папаси сифатида танланди. Бу танлов католик дунёси учун катта бурилиш нуқтаси бўлди.

Папа Франциск ушбу мартабага эришганидан кейинги биринчи нутқидаёқ ўзини “камтар хизматкор” деб эълон қилди. У иттифоқ, очиқлик ва шафқатни асосий қадриятлар қилиб олди.

Ислоҳотчилик моҳияти

Франциск Папа сифатида кўплаб ислоҳотлар ўтказди: Ватиканда молиявий шаффофлик, черковдаги жинсий зўравонлик ҳолатларига қарши қатъий чоралар, муҳожирлар, камбағаллар ва экологик муаммоларга эътибор шулар жумласидандир.

У дунё етакчиларини мунтазам тинчликка чақирди, Украинадаги урушни зудлик билан тўхтатишга даъват қилди, Фаластин-Исроил можароси, хусусан, Ғазо секторидаги вазиятга доир холис баёнотлар билан чиққан. Унинг илмий-техникавий ривожланиш, сунъий интеллект ва иқлим ўзгаришига муносабати ҳам ўзгарувчан дунёда черков позициясини қайта шакллантирди.

Тўри, унинг диний ва маърифий фаолияти ҳаммага ҳам ёқмади. Консерватив кардиналлар унинг фатволарини “ортиқча либераллик” деб атадилар. Лекин Франциск бу танқидлардан қўрқмади – балки уларни руҳий жасорат билан қарши олди.

Саломатлик, касаллик ва ўлим

Папа Франциск сўнгги йилларда соғлиғи билан боғлиқ жиддий муаммоларга дуч келди. У икки томонлама ўпка зотилжами сабабли 2025 йил январидан 38 кун мобайнида Римдаги “Гемелли” шифохонасига ётқизилди. Папа 23 февралда биринчи марта халққа кўриниш берди, аммо бу аслида видолашув мулоқоти бўлиб тарихда қолди. 21 апрел куни Ватикан унинг вафотини расман эълон қилди.

Энди нима бўлади, Янги Папа қандай сайланади?

Папа Францискнинг ўлими билан черковда “Sede Vacante”, яъни “бўш тахт” ҳолати юзага келди. Бу даврда Ватикан давлат котиби ва кардиналлар коллегияси давлат ишларини юритади.

Папанинг вафоти Ватиканда 9 кунлик мотамни бошлайди. Бу муддат давомида “interregnum”, яъни Папасиз қолган пайт амалда бўлади.

Янги Папани фақат Конклав – махфий овоз бериш жараёни тайинлайди. Бу мажлисда 80 ёшдан кичик бўлган барча кардиналлар иштирок этади. Улар Сикстин капелласида ёпиқ эшиклар ортида овоз бериш орқали янги Папани танлашади. Бу жараён бир неча кунга чўзилиши ҳам мумкин.

Агар, барча кардиналларнинг розилиги олиниб, Янги Папанинг номзоди тасдиқланса, халққа Папа танлангани ҳақида ишора берилади – овоз бериш жараёнидан кейин капелла печкаси мўрисидан тепага оқ тутун ўрлайди. Агар сайловда якдилликка эришилмаса, мўридан қора тутун чиқаришади.

Охирги Папа ҳақидаги афсона

Ўрта асрлардаги бир нечта манбаларда “охирги Папа” ҳақида афсона мавжуд. Улардан энг машҳури – “Сент-Малахиянинг башоратлари”дир. Бу асарда Франциск “Петрус Романус” деб аталган сўнгги Папа сифатида тилга олинади. Қўлёзма манбаларда айтилишича, 112-Папа (айни вазиятда Франциск) ўлганидан кейин қиёмат аломатлари бошланади, Ватикан вайрон бўлади, бутун дунёда фалокат ҳамда фожиалар юз беради, кейин эса Исо Масиҳ иккинчи марта Ер юзига тушади.

Айтиш жоиз, нафақат илм-фан, балки католик черковининг ўзи ҳам бу манбани тан олмайди, ундаги башоратларини рад этади. Аммо ижтимоий тармоқларда ва халқ орасида “Рим Папаси Францискнинг ўлими – ростан ҳам қиёмат аломатими?” деган саволлар тобора кўпаймоқда.

Францискнинг маънавий мероси

Папа Франциск ўз замонасининг ислоҳотчиси, адолат ва шафқат элчиси сифатида тарихга кирди. У умрини нафақат черков, балки бутун инсоният учун глобал ва маънавий муаммоларга жавоб излашга сарфлади.

Муҳими, Франциск черков тарихидаги энг “инсоний” Папа сифатида эсда қолади: у ислом ва христианликни яқинлаштиришга ҳаракат қилди, ҳукуматларни совуқ юрак эмас, қайноқ қалб билан ҳукм қилишга чақирди, у инсон бўлишнинг қадрига қайта таъриф берди. Ундан улкан маънавий мерос ва хотиралар қолди. Энди эса католиклар олами қайғу ва умид билан янги Рим Папаси сайланишини кутишмоқда.

Абулфайз Сайидасқаров