Очилмаган сирлар: инкларнинг қадимий олтин самолётлари сири

Археологлар қазишма ишларида олимларни ҳайратда қолдирадиган ашёларни топиб олишади. Уларнинг айримлари ҳамон жумбоқлигича қолмоқда. Улар ўзга сайёралик цивилизация вакилларидан меросми ёки инсоният бир пайтлар технологик жиҳатдан ўта тараққийлашиб, кейин табиий офатлар ёки урушлар натижасида яна деградацияга учраб, қайтадан ривожланиб ҳозирги ҳолатига кетганми? Ёки инсоният эволюцияси ҳақидаги билимларимиз нотўғрими?

Инкларнинг олтин самолётлари ва Ернинг турли нуқталарида топилган бошқа қадимий артефактлар ҳаёт тарихи мактаб дарсликларида ва илмий манбаларда тасвирланганидан фарқ қилиши мумкинлигидан огоҳлантириб туради.

Атиги 122 йил аввал учишни ўрганганмиз...

1903 йил 12 декабр куни АҚШнинг Китти-Ҳок (Kitty Hawk, Шимолий Каролина) шаҳарчасида ака-ука Уилбур ва Орвилл Райтлар (Wilbur, Orville Wright) инсоният тарихида илк марта узоқ муддатли бошқариладиган парвозни амалга оширишди. Аммо баъзи тадқиқотчилар инсон минглаб йиллар олдин ҳам учишни уддалаган, фақат қандайдир сабабга кўра бу тажрибани йўқотиб қўйган, деб ҳисоблайдилар. Қадимги "авиапарвозлар"нинг моддий далиллари сифатида Жанубий Америкадаги ноёб артефактлар ва Миср ибодатхоналаридаги иероглиф ва суратар кўрсатилади. Бу борадаги энг ёрқин мисоллардан бири – Колумбиядан топилган "самолётча"лардир.

Олтин қушлар

XIX асрда Толима ва Кимбая маданиятига мансуб ҳинд қабила бошлиқларининг қабрларидан 4-5 см ўлчамдаги олтин ҳайкалчалар топилган. Улар нима мақсадда қўлланилганига доир аниқ маълумот йўқ, аммо баъзилар бу ашёлар мунчоқ ёки тумор бўлган, деб тахмин қиладилар.

Бу ашёлар "Отун қушлари" деб ҳам аталади, чунки биринчи намуна айнан Отун дарёси (Rio Otún) ҳавзасидан топилган.

Қанотли фигураларнинг яратилиш санаси радиокарбон усули орқали аниқланган – у тахминан милодий 500 йилни кўрсатди. Толима ва Кимбая халқлари бугунги Колумбия ҳудудида, Магдалена дарёси (Rio Magdalena) бўйлаб яшаганлар. Аммо бундай ғалати ашёлар Венесуэла, Перу ва Коста-Рикада ҳам топилган.

Ҳозирги кунда фанга шундай 33 та "самолётча" маълум. Уларнинг кўпчилиги Колумбия Миллий банки қошидаги "Олтин музейи" (Museo del Oro) доимий экспозициясида сақланмоқда.

Кимбая маданиятининг заргарлик буюмлари IV-VII асрларда яратилган. Бундай 4-5 см ўлчамли тилла фигуралар сардорларнинг қабрларига қўйилган ҳимоя туморлари вазифасини ўтаган. Уларни гарданга осишган ёки кийимга ёпиштиришган.

Можаронинг бошланиши

1969 йилда катта можаро келиб чиқди. “Олтин қушлар” экспонатлари Ню-Йоркдаги "Метрополитен" музейида вақтинчалик кўргазмага қўйилганида, америкалик заргар Эммануэл Стауб уларнинг замонавий самолётлар билан ажабтовур ўхшашлигини пайқади. У энг қизиқарли артефактларни суратга олиб, олимлар ва зоологларга, хусусан, "номутаносиб артефактлар" бўйича мутахассис Айвен Сандерсонга топширди.

Сандерсон бу ҳақда муҳандисларга маълум қилди. Ҳаво техникаси мутахассислари фигураларда кабина, фюзеляж, дум қисми, қанотлар ва стабилизаторлар борлигини аниқладилар. Ҳатто уларни аэрокосмик самолётлар ёки сувости самолётлари (субаквапланлар) модели деб баҳоладилар.

Сандерсон ҳайкалчалар ҳақидаги мақоласини "Argosy" журналида чоп эттирди – ва бу ҳақиқий сенсацияга айланди. Тарихчилар унинг усулини танқид қилдилар: "бизга керак бўлган жойда далил бор, керак бўлмаган жойда – йўқ" деган принципда иш тутганини таъкидладилар. Самолётларга ўхшаган нарсаларга эътибор қаратиб, ҳайвонларга ўхшаган фигураларни эътиборсиз қолдирган. Аммо бу шубҳаларга қарамай, инкларнинг "самолёти" шунчалик машҳур бўлиб кетдики, ҳатто Эрих фон Дэникеннинг "Қадимги астронавтлар жамияти" (AAS) рамзига айланди.

1996 йилда немис муҳандислари – Алгунд Энбом, Петер Белтинг ва Конрад Любберс ушбу олтин фигуралар асосида ҳақиқий учувчи моделларни яратишга қарор қилдилар. Улар делта-қанот ва тик дум қисми орқали ҳақиқатан яхши аэродинамикага эга эканини исботлашди. Энг кўп самолётга ўхшаганлари танлаб олиниб, улар асосида ҳажми 16 баробар катта авиа-моделлар яратилди. Бу моделлар мотор ва радиобошқарув билан жиҳозланди. "Goldflyer-I" деб номланган илк прототип 90 см узунликка ва 1 м қанот кенглигига эга бўлди. Унинг олд қисмига пропеллер, қанотларига эса ёпқичлар ўрнатилди. Бу модел соатига 60 км тезликка эриша олар ва ҳатто юқори пилотаж фигураларини (масалан, "бочка", "ўлик сиртмоқ") бажара оларди.

"Goldflyer-II" эса винтсиз бўлиб, реактив двигател ва шассилар билан таъминланди. Шу сабабли, Колумбия фигураларини ҳайвон ёки ҳашаротлар деб тахмин қилганлар. Аммо муҳандисларнинг тажрибалари реактив самолёт версиясини тасдиқлади. 1997 йилда ўтказилган парвоз синовлари шуни кўрсатдики, бу моделлар ҳақиқий самолётлар сингари ишлайди!

Янги намойишлар ва эски мунозаралар

2003 йил октябр ойида Энбом ва Белтинг ўзининг навбатдаги моделини Швейцарияда ўтказилган “Археология, астронавтика ва ердан ташқари цивилизацияларни қидириш” илмий-тадқиқот жамиятининг жаҳон конгрессида намойиш қилишди. Пластик ва шиша толаларидан тайёрланган самолёт 130 см қанот ёйилишига эга бўлиб, электр двигатели билан жиҳозланган эди. У 100 км/соатдан юқори тезликда парвоз қилиш имкониятига эга эди. Бир қатор муваффақиятли парвозлардан сўнг авиаконструкторлар, тарихчилар ва учувчилар бир фикрга келишди: "Инк олтин самолётлари" ҳақиқатдан ҳам митти авиация моделлари бўлган.

Бу моделлар ҳавода мукаммал манёврлар қилди ва ҳатто вақт-вақти билан кучайиб турган шамолга қарамай, муваффақиятли қўнишни уддалади. Ҳатто двигатели ўчирилган ҳолда ҳам бу моделлар ажойиб учиш қобилиятини намоён қилди. Доктор Алгунд Энбом шундай хулоса чиқарди: “Мукаммал аэродинамик шакллар ўз-ўзидан пайдо бўлиши мумкин эмас. Демак, бу олтин ҳунармандчилик буюмлари аслида эшиттирилган учиш аппаратларининг нусхаси бўлган.”

Инклар қаердан илҳом олган?

Бироқ XI-XVI асрлардаги ҳиндулар бундай моделларга асос бўлган образларни қаерда кўришган? Бу савол ҳамон жавобсиз қолмоқда. Агар Наска водийсидаги сирли "учиш йўлакларини" ҳисобга олсак, у ҳолда Перуда қадим замонларда аэродром бўлгани ҳақида тахмин юзага келади. Қизиғи шундаки, замонавий самолётларга ўхшаш ҳайкалчалар ва тасвирлар дунёнинг бошқа қадимий цивилизацияларида ҳам топилган. Масалан, “Инк самолётлари” тадқиқотидан сўнг, Миср музейларида шундай экспонатлар қидирилган. Ва улар жуда кўп топилган!

Миср иероглифлари орасида энг ҳайратланарлиси – “Вертолёт” тасвири бўлиб, бу замонавий юк ташувчи вертолётни эслатади. Агар бундай артефактлар дунёнинг турли бурчакларида учраса, демак, қадимги Перу аҳолиси сирли авиаторлар билан алоқа ўрнатган ягона цивилизация бўлмаган. Эҳтимол, қадимий учувчилар континентлар ўртасида ҳаракатланган, улкан масофаларни босиб ўтган. Албатта, бу ҳозирча фақатгина жуда дадил гипотеза. Буни исботлаш учун аниқ далиллар ҳали йўқ.

Фиръавн Тутанхамон авиаҳалокат қурбони бўлганми?

Буюк Британиялик археолог Уилям Дейчнинг яқинда берган баёноти жаҳон жамоатчилигини янада қизиқтириб қўйди: гўёки 3300 йил олдин Тутанхамон авиаҳалокат натижасида ҳалок бўлган эмиш. Ўтказилган тадқиқотлар асосида тарихчи фиръавннинг ўлимига олиб келган шикастланишлар авиаҳалокатга хослиги ҳақида хулоса қилди.

Мухолиф фикрлар

Агарда айрим гипотезаларга ишонсак, номаълум қадимий ҳунармандлар аэродинамика қонунларини яхши билган. Лекин бу фикрни рад этувчилар ҳам мавжуд.

Масалан, Томас Сандерсон ўзининг гипотезаларини ҳаво конструкциялари бўйича мутахассислар билан муҳокама қилган. Аммо авиаконструктор Артур Янг шундай фикр билдирган: “Ҳа, сиртдан қараганда, бу ҳосилалар самолётга ўхшаши мумкин. Аммо қанотлар яхши жойлаштирилмаган, олдинги қисми эса учиш учун мутлақо мос эмас.” Демак, бу жисмлар учиш учун яратилгани ҳақида ишончли гапириш мумкин эмас.

Бундан ташқари, бу ҳайкалчалар аэродинамик аппаратларга эмас, балки Жанубий Америкада яшайдиган Loricariichthys туркумига мансуб балиқларга кўпроқ ўхшашлиги ҳақида ҳам далиллар мавжуд.

Саволлар очиқ қолади

Бундай кашфиётлар тарихи ҳали ҳам баҳс-мунозараларга сабаб бўлмоқда. Инсон қадимдан учишга қодир эдими? Ёки бу шунчаки олтин ҳайкалчаларнинг ҳозирги технологияларга тасодифий ўхшашлиги холосми? Бу саволларга аниқ жавоб йўқ. Аммо шубҳасиз, инкларнинг "олтин самолёти" нафақат қадимий маданиятнинг ноёб артефакти, балки инсоният тарихининг энг сирли кашфиётларидан бири бўлиб қолмоқда.

Абулфайз Сайидасқаров