АҚШ санкциясига учраган Datavice

АҚШ ва унинг иттифоқчилари Россияда фаолият юритувчи “Media Land” номли IT-тузилма ва у билан боғлиқ компанияларга нисбатан қўллаган санкциялар доирасида Ўзбекистонда рўйхатдан ўтган “Datavice” МЧЖ ҳам санкциялар остига тушди. Бу ҳодисанинг сабаб ва оқибатларини қандай тушунтириш мумкин?

Санкциялар такомиллашиб боряпти

2014 йилдан бошлаб, айниқса, Россиянинг 2022 йил феврал ойида Украинага қарши кенг кўламли босқинидан сўнг, Ғарб блоки мамлакатлари Россия иқтисодиётига нисбатан санкцион босимни сезиларли даражада кучайтирди. Санкциялар соҳавий чекловлар, молиявий операцияларни тақиқлаш, активларни музлатиш ва шахсий санкция рўйхатларини ўз ичига олади. Илк босқичда санкцияларнинг мақсади сиёсий ва ҳарбий тусга эга бўлиб, Россиянинг тажовуз олиб бориш салоҳиятини заифлаштиришга қаратилган эди. Аммо тез орада бу чоралар рақамли инфратузилма, кибермакон ва санкцияларни четлаб ўтишга хизмат қилувчи тузилмавий каналларни ҳам қамраб олди.

2024-2025 йиллардан эътиборан Россияга қарши санкция сиёсати янада чуқур ва кўп қиррали тус олди, сифат жиҳатидан тубдан ўзгарди. Илгари асосий эътибор энергетика, молия ва ҳарбий-саноат мажмуасига қаратилган бўлса, бугун рақамли инфратузилма, киберхавфсизлик ва санкцияларни четлаб ўтиш ёки халқаро кибержиноятларга билвосита кўмак бераётган компаниялар диққат марказида турибди. Илк бор фақат зарарли дастурлар яратувчилари эмас, балки уларга инфратузилма тақдим этган дата-марказлар ва хостинг-провайдерлар ҳам оммавий тарзда санкцияга туша бошлади.

Ўзбекистонда рўйхатдан ўтган Datavice IT-компаниясининг АҚШ санкция рўйхатига киритилиши бу тенденциянинг яққол мисолидир.

Media Land ва “ўқ ўтмас (ўтиб бўлмас)” (bulletproof) хостинг

2025 йил 19 ноябрда АҚШ Молия вазирлиги Буюк Британия ва Австралия билан ҳамкорликда, Россияда фаолият юритувчи Media Land LLC компанияси ҳамда у билан боғлиқ бир қатор IT-тузилмаларга (ML-Cloud, Media Land Technology, Data Center Kirishi) санкция жорий қилди. АҚШнинг OFAC (Office of Foreign Assets Control – Хорижиймолиявий активлар устидан назорат бошқармаси) маълумотларига кўра, ушбу компаниялар кибержиноий гуруҳларга сервер қувватлари ва тармоқ инфратузилмасини тақдим этган.

Маълумот учун, bulletproof-hosting – бу серверлар, доменлар ва IP-манзилларни ўз ичига олган инфратузилмавий хизматлар бўлиб, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар мурожаатларига эътибор бермасдан, зарарли контентни жойлаштиришга имкон берадиган хостинг хизматлари модели ҳисобланади. Бу эса уларни зарарли дастурлар, ботнетларни бошқариш марказлари, товламачилик сайтлари ва фишинг платформаларини жойлаштириш учун жозибадор қилади. Айнан шу инфратузилмадан киберфирибгарлик, DDoS-ҳужумлар ва ботнетларни бошқариш учун фойдаланилган. Кибержиноий гуруҳлар фаолиятини осонлаштирувчи хостинг хизматлари кўрсатилган. Айнан шу серверлардан йирик “ransomware” гуруҳлари фойдаланган, шунингдек, улар АҚШ компаниялари ва муҳим инфратузилмаларга қарши киберҳужумларда ишлатилган.

Media Land’га қарши санкциялар кибержиноятчиликни молиявий эмас, инфратузилмавий жиҳатдан изоляция қилиш стратегиясининг бир қисми сифатида баҳоланмоқда.

Санкцияларнинг сабаблари

Маълумотларга кўра, Media Land ва у билан боғлиқ компаниялар машҳур фирибгарлик ва товламачилик гуруҳлари (жумладан, Lockbit, BlackSuit, Play) учун инфратузилма тақдим этган ҳамда АҚШ ва иттифоқчи давлатлардаги муҳим объектларга қарши DDoS-ҳужумларни ташкил этишда иштирок этган.

Санкциялар пакетига Media Land раҳбарияти вакиллари, хусусан, компания бош директори Александр Волосовик ҳам киритилган. OFAC маълумотларига кўра, “Yalishanda” никнейми остида киберфорумларда компания хизматларини тарғиб қилган.

Бу ҳолат санкциялар эндиликда фақат молиявий ёки савдо воситачиларига эмас, балки халқаро кибержиноятчиликда муҳим ўрин тутаётган рақамли инфратузилмага ҳам қаратилганини кўрсатади.

Александр Волосовик ва унинг шубҳали компанияси

Россиянинг Санкт-Петербург шаҳрида яшовчи 42 ёшли Александр Волосовик жаҳон янгиликларининг асосий қаҳрамонига айланган. Санкциялар муаллифлари унинг ғаройиб никнеймларини, яъни виртуал тахаллусларини ҳам келтиришади: “podzemniy1” ва “Yalishanda”.

Бироқ Александр / “Yalishanda” ҳақида тўлиқ, катта ҳажмли материални ҳали 2019 йилдаёқ америкалик журналист, The Washington Post’нинг собиқ мухбири Брайан Крепс эълон қилган эди.

Кези келганда айтиш жоиз, Брайан Крепс кибержиноятчилик мавзусига ихтисослашган журналист ҳисобланади ва у рус тилини фақат шу сабабли ўргана бошлаган – чунки, одатда, унинг қаҳрамонлари айнан шу тилда гаплашади. Америкалик журналистнинг шахсий блоги – “даркнет”ни (қоронғи интернет) ўрганаётган ишқибоз-тадқиқотчининг ўзига хос солномасига ўхшайди.

Яна бир гап. “Yalishanda” кибертахаллусини америкалик журналист шундай изоҳлаган: хитой тилида (亚历山大) бу “Александр” деган маънони англатади. Волосовик эса Санкт-Петербургга кўчиб келишидан олдин узоқ вақт Владивостокда – Хитой билан чегарадош минтақада яшаган.

Қизиқ жойи, Александр бундан 7 йил аввал ҳам ушбу синчков кибердетективнинг танқидига учраган. Америкалик журналист уни BPH (Bulletproof Hosting) хизматларини кўрсатувчи “ёвуз қаҳрамонлар” қаторига қўшган. Оддий қилиб айтганда, BPH – бу IT-жиноятчилар учун тўлиқ эркинлик, ўзига хос рақамли Тортуга – киберқароқчилар учун қароргоҳ деганидир.

Ҳозир АҚШ, Буюк Британия ва Австралиянинг ихтисослашган хизматлари Александр Волосовик ва унинг Media Land компаниясини Bulletproof Hosting’да айбламоқда. BPH кибержиноятчиларга оддий провайдерларда тақиқланган ноқонуний фаолиятни юритиш имконини беради. Бундай платформаларда ўғирланган кредит карталарини сотувчи дўконларга кўз юмилади, фирибгарлик ва товламачилик дастурларига нисбатан толерант муносабатда бўлинади, давлат идоралари, банклар ёки машҳур савдо тармоқларини тақлид қилувчи фишинг сайтлар “кўринмас” бўлиб қолади. “Кўр кўрни қоронғуда топади” деганларидек, айни шу кибермаконда кибержиноятчилар бир-бирини топадиган ихтисослашган форумлар ҳам жойлашган. DDoS-ҳужумларни ташкил этиш ҳам шу тизимга киради. Қисқача айтганда, бу ўзига хос – “даркнет”.

Агар “кибержиноий синдикат” деган чет эл тамғасини четга суриб қўйсак, уч томонлама санкцияга тушган Media Land’нинг ташкилий тузилмаси маҳаллий “СПАРК Интерфакс” базаси орқали ҳам тушунарли бўлади. Санкт-Петербург шаҳрида Цветочная кўчасида, “Гранд Макет Россия” миллий шоу-музейи ёнида “Медиа Лэнд” МЧЖ (MEDIA LAND, LLC) рўйхатдан ўтган. Ушбу юридик шахснинг Ленинград вилоятининг Кириши шаҳрида 2 та шуъба корхонаси мавжуд: “ЦОД Кириши” МЧЖ (DC KIRISHI LLC) ва “Медиа Лэнд Текнолоджи” МЧЖ (MLT LLC). ML.Cloud компанияси ҳам санкцияларга тушган бўлиб, у орқали “Медиа Лэнд”нинг Ҳонгконгдаги офиси намоён бўлади.

Барча компанияларнинг – Санкт-Петербургдаги бош компания ва Киришидаги шуъба корхоналарнинг ҳам ягона эгаси ва раҳбари – Александр Волосовикдир. Ундан ташқари, санкциялар рўйхатига Санкт-Петербургдан яна икки нафар Media Land ходими ҳам киритилган – 28 ёшли Юлия Панкова ва 33 ёшли Кирилл Затолокин.

Очиқ маълумотларга кўра, “Медиа Лэнд” компанияси 2015 йилдан бери Санкт-Петербург шаҳрида фаолият юритиб келмоқда ва маълумотларни қайта ишлаш ҳамда ахборотни жойлаштириш хизматларига ихтисослашган.

Бош директор Александр Александрович Волосовик 2017 йилдан бери компанияни бошқариб келмоқда ва 100 фоиз улушга эга ягона таъсисчи ҳисобланади, бу эса назоратнинг тўлиқ бир қўлда жамланганини кўрсатади. Ходимлар сони 2021 йилдаги 16 нафардан 2024 йилга келиб 6 нафаргача қисқарган бўлиб, бу штатни оптималлаштириш билан изоҳланиши мумкин. Компания филиаллар ва ваколатхоналарсиз фаолият юритади, товар белгилари рўйхатдан ўтказилмаган.

2024 йилда “Медиа Лэнд” компаниясининг тушуми 50,9 млн рублни ташкил этган бўлиб, бу кўрсаткич ўтган йилга нисбатан 211 фоизга ошган. Соф фойда эса 6,5 баробарга ўсиб, 15,6 млн рублга етган.

Тушум ҳажми бўйича ушбу компания Санкт-Петербург шаҳрида 203-ўринни, Россия миқёсида эса 1891-ўринни эгаллайди. Бу соҳадаги ўртача кўрсаткичлардан (147,3 млн рубл) паст. Умуман олганда, компания бизнес-модели барқарор ҳисобланади, бироқ жорий мажбуриятлар устидан доимий назорат талаб этилади.

“Медиа Лэнд”нинг юридик фаоллиги 2 млн рубллик умумий суммага эга бўлган 5 та арбитраж ишини ўз ичига олади, уларда компания жавобгар сифатида иштирок этган; шулардан 2 таси ҳали ҳам кўриб чиқилмоқда. Асосий низолар мажбуриятларни бажармаслик ва солиқ масалалари билан боғлиқ.

Умумий юрисдикция судларида 6 та иш қайд этилган бўлиб, улар асосан мулкий ва меҳнат низоларидан иборат, компания эса жавобгар сифатида қатнашган. Ижро ишлари сони 654 тани ташкил этади, уларнинг барчаси якунланган бўлиб, асосий қисми маъмурий жарималарга тўғри келади.

2025 йил 10 август ҳолатига кўра, солиқ қарзи 51,6 минг рублни ташкил этган, 2024 йилда эса солиқлар ва бадаллар бўйича жами тахминан 3 млн рубл тўланган. Компанияда директор ва таъсисчи орқали 4 та амалдагии боғлиқлик мавжуд бўлиб, улар 3 та юридик шахс ва 1 та якка тартибдаги тадбиркор билан боғланган.

Ўзбекистон мисоли: нима учун Datavice санкцияга тушди

Россия компанияларига қарши санкциялар билан бир вақтда Тошкентда рўйхатдан ўтган Datavice LLC компанияси ҳам Specially Designated Nationals and Blocked Persons List (SDN) АҚШ санкциялар рўйхатига киритилди. Компания Россиянинг Aeza Group IT-тузилмаси билан алоқалари сабабли иккиламчи АҚШ санкция рўйхатига тушган. У Россия билан боғлиқ киберинфратузилма сабабли санкцияланган биринчи ўзбек компанияси сифатида тарихга кирди.

Datavice LLC компанияси OFAC санкциялар хавфини келтириб чиқарувчи субъект сифатида баҳоланди. Чунки, айрим компаниялар санкциялар остидаги фаолиятини давом эттириш ёки тақиқланган ташкилотлар билан алоқаларни яшириш мақсадида назорати нисбатан юмшоқ бўлган мамлакатларда тузилмалар очиши мумкин. Datavice ҳолатида Ўзбекистондаги компания Aeza учун фронт-тузилма сифатида қўлланилган бўлиши мумкин.

Datavice компанияси ҳақида маълумотлар

Datavice МЧЖ 2025 йил 3 июлда Тошкент шаҳрида рўйхатга олинган. Унинг асосий фаолият тури – маълумотларни қайта ишлаш ва сақлаш хизматлари ҳисобланади. Устав капитали – 24 млн сўм (2 минг АҚШ доллари атрофида – Ўзбекистонда IT-компаниялар учун белгиланган минимал капитал!). Компания асосчиси ва директори – Максим Макаров.

OFAC маълумотларига кўра, ушбу компания Россиядаги Aeza Group билан боғлиқ бўлган. Ушбу гуруҳ эса аввалроқ кибержиноятчилик инфратузилмасини таъминлагани ва зарарли дастурлар, жумладан, BianLian товламачилик дастурини ишлаб чиқишда иштирок этган боис санкциялар “тиғи”га тушган эди. АҚШ регуляторлари Datavice’ни CAATSA-Russia ва CYBER4 йўналишлари бўйича иккиламчи санкциялар хавфини келтириб чиқарувчи компания сифатида баҳолаган.

Иккиламчи санкциялар нима ва нега улар хавфли?

Иккиламчи санкциялар – бу тўғридан-тўғри санкция объекти бўлмаган, аммо санкция рўйхатидаги шахслар ёки компаниялар билан ҳамкорлик қилаётган учинчи давлатлар субъектларига нисбатан қўлланиладиган чоралардир.

Иккиламчи санкциялар бир қатор оқибатларга олиб келади. АҚШ юрисдикциясидаги активларни музлатиш, Америка компаниялари ва банклари билан ишлашни тақиқлаш, доллар ҳисоб-китобларига киришнинг чекланиши, халқаро обрўга путур етиши шулар жумласидандир. Айниқса, АҚШ фуқаролари ва компанияларига Datavice билан операциялар ўтказиш тақиқлангани ташқи бозорларга йўналтирилган IT-бизнес учун жиддий хавф ҳисобланади.

Шунингдек, Datavice билан иқтисодий алоқалар ўрнатган банклар ва халқаро компаниялар ҳам иккиламчи санкциялар, жумладан, АҚШ молиявий тизимига киришдан маҳрум этилиш хавфига дуч келмоқда.

Нега бу Ўзбекистон учун ташвишли?

Аввало санкция хатарлари (рисклари) ортиб боради. Тўғри, Ўзбекистон ва Россия ўртасида иқтисодий алоқалар сақланиб қоляпти, аммо Россия компанияларининг санкцияга тушиш ҳолатлари тобора ортмоқда. Етарли комплаенс текширувисиз ўзаро ҳамкорлик қилиш катта хатар туғдириши табиий.

Иккинчидан, миллий молиявий тизимга босим ортади. Айрим компанияларга нисбатан санкциялар ҳам халқаро банклар томонидан Ўзбекистонга нисбатан қатъий назорат кучайишига сабаб бўлиши мумкин.

Шунингдек, бундай вазият натижасида Ўзбекистон IT-сектор имижи ёмонлашади. Айни даврда Ўзбекистон минтақавий IT-хаб бўлишни мақсад қилган ва бу йўлда улкан қадамлар қўйилган. Лекин киберсанкциялар билан боғлиқ ҳолатлар хорижий инвесторлар ишончини пасайтириши мумкин, афсуски.

Геосиёсий контекст: учинчи давлатлар учун огоҳлантириш

Datavice билан юз берган ҳолат шуни кўрсатадики, Россияга қарши санкциялар энди фақат икки томонлама масала эмас. АҚШ ва иттифоқчилар Россияга санкцияларни айланиб ўтишга ёрдам бераётган давлатларга аниқ сигнал юбормоқда – энди санкция хатарлари билан боғлиқ занжирларда иштирок этишни шунча бетарафлик (нейтраллик) билан оқлаб бўлмайди. Айниқса, рақамли иқтисодиёт шароитида инфратузилма бир вақтнинг ўзида бир нечта юрисдикцияларга хизмат кўрсатиши мумкинлиги инобатга олинса.

Хулоса

Datavice компанияси билан боғлиқ ҳолат – глобал санкция сиёсатининг янги босқичга чиққанини кўрсатувчи ёрқин мисолдир. Энди санкциялар тобора аниқ, технологик ва экстерриториал тус олмоқда. Ўзбекистон бундай хавотирли вазиятда қатор реал қадамлар қўйиши керак. Масалан, IT ва молия соҳаларида комплаенс тизимларини кучайтириш, санкция хавфи юқори бўлган мамлакатлар билан ҳамкорликни қайта кўриб чиқиш, киберхавфсизлик ва рақамли хизматлар бўйича миллий тартиб-қоидаларни такомиллаштириш талаб этилади. Зеро, глобал иқтисодиётда ҳатто билвосита алоқалар ҳам жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин. Мазкур янги реалликка қанчалик тез мослашилса, иқтисодий хатарлар ва оқибатлар шунчалик камаяди. “Қозонга яқин юрсанг, қораси юқади” деган ўзбек нақли бу ҳолатга айнан мос тушади.

Абулфайз Сайидасқаров