НУЖ: фан, афсона ва эҳтимолий келажак чегарасида

НУЖ — номаълум учар жисмлар — энди шунчаки фантастик романлар мавзуси эмас. Улар илмий тадқиқотлар, маданий талқинлар ва фалсафий мунозаралар объектига айланган. Бу феномен ортида нима турибди: атроф-муҳитни идрок қилиш хатоларими, махфий технологияларми ёки ростан ҳам ўзга сайёраларда одамсимон ёхуд ақл-идрокка эга организмлар мавжудми?

НУЖ нима ва унинг замонавий таърифи қандай?

НУЖ атамаси (инглизча Unidentified Flying Object) 1947 йилда пайдо бўлди. Бу замонавий жамият онгида биринчи бор қайд этилган ҳолат — америкалик учувчи Кеннет Арнолд кузатган «учар ликопча» парвози билан боғлиқ. Газеталар бу образни тез тарқатиб юборишди ва аҳоли орасида оммавий қизиқиш тўлқини юзага келди.

Замонавий илмий ва давлат терминологияси кўпроқ НҲҲ – номаълум ҳаво ҳодисаси (UAP— Unidentified Aerial Phenomena) атамасини ишлатади. 2022 йилдан эса унинг кенгайтирилган шакли — НАҲ - номаълум аномал ҳодисалар (Unidentified Anomalous Phenomena) шакли кенг қўлланила бошланди. Мазкур атама бу каби ҳодисаларнинг албатта ўзга сайёралар билан боғлиқ бўлмаслигини ҳам назарда тутади.

Тарихий контекст

Осмондаги ғалати объектлар ҳақида энг қадим замонлардан хабарлар етиб келган. Ҳиндистон, Австралия, Месопотамия ва Миср афсоналарида “осмон араваси”, “ёруғ дисклар” ва “осмондан тушган мавжудотлар” ҳақида айтилган. Аммо замонавий НУЖ тушунчаси ХХ асрда — айниқса 1947 йилдаги Розуэлл воқеасидан сўнг оммалашди. АҚШда «учар ликопча» қулагани ҳақидаги даъволар уфологиянинг бошланишига туртки берди.

Уфология — НУЖни ўрганувчи, лекин расмий илмда тан олинмаган йўналиш ҳисобланади. Бу воқеа маданий тўлқин келтириб чиқарди ва НУЖ феноменига қизиқишни кучайтирди. Совет ва Ғарб армиялари махфийлиги, совуқ уруш муҳити эса совет ёки ғарб махфий технологиялар, ҳаттоки ўзга сайёраликлар ҳақидаги тахминларни янада кучайтирди.

Машҳур воқеалар ва ҳужжатлар

Розуэлл (АҚШ, 1947) — энг машҳур ҳолат бўлиб, хусусан бир ранчода топилган темир парчалари ҳақида аввал армия «учар ликопча» деб изоҳ берди, кейин эса «метеозонд» деб тушунтирди. Кейинчалик, бу ядровий синовларни аниқлашга мўлжалланган Mogul лойиҳаси метеозонди экани маълум бўлди.

Westall воқеаси (Австралия, 1966) — Мельбурн шаҳрининг Клейтон Саут ҳудудида 200 дан ортиқ киши диск шаклидаги объектларни кузатган, улар ерда из қолдирган. Бу ҳодисага расмий изоҳ берилмаган, бу эса ҳукумат айрим маълумотларни атайлаб сир тутиши ҳақидаги саволларни яна юзага чиқарди.

Бошқа кўп муҳокама қилинган ҳолатлар эса Феникс чироқлари, Рендлшем ўрмони, Skinwalker Ranch ва бошқалар ҳисобланади. Улардан кўпчилигини ҳарбий машғулотлар ёки табиий ҳодисалар билан боғлашади, аммо уларнинг айримлари ҳалигача сир бўлиб қолмоқда.

Илмий ёндашув

Замонавий фан НУЖни ўрганишга эҳтиёткорлик билан ёндошади. Астрономлар, физиклар ва метеорологлар радарлар, йўлдошлар ва камералардан олинган маълумотларни таҳлил қилади. NASA ва AARO (Аномал ҳодисаларни ўрганиш бошқармаси) воқеаларни йиғиб, ҳақиқий аномалияларни оптик иллюзиялардан, атмосфера ҳодисалари ёки техноген объектлардан ажратишга ҳаракат қилади. Гипотезалар орасида плазмавий тузилмалар, махфий ҳарбий ишланмалар, шунингдек, ердан ташқари цивилизациялар мавжудлиги эҳтимоли ҳам бор.

АҚШ ва бошқа давлатлар НҲҲни ўрганиш учун расмий идоралар тузишган:

• Project Blue Book (1952–1969) — 12 618 хабар йиғилган, улардан фақат 701 таси изоҳланмаган ҳолда қолган.

• AATIP (2007–2012) — аномалияларни ўрганишга қаратилган махфий дастур бўлиб, 2017 йилда ошкор қилинган.

• НҲҲ Task Force (2020, DoD) — хавфли ҳодисаларни кузатиш лойиҳаси бўлиб. 2021 йилги ҳисоботда 144 ҳолатдан 143 таси изоҳланмаган; жиддий таҳдид белгилари аниқланмаган.

• AARO (All-domain Anomaly Resolution Office, 2022–) — замонавий идора бўлиб, 2024 йил март ойида «ўзга сайёраликларга хос технологиялар» ёки махфий дастурлар мавжудлигига далил йўқлиги ҳақида тарихий шарҳ чиқарди.

• NASA НҲҲIST (2022–2023) — мустақил экспертлар гуруҳи бўлиб, таҳлил методологияси устида ишлади, қатъий илмий ёндашувни тавсия қилди. 2023 йил сентябр ойидаги якуний ҳисоботда ўзга сайёраларда ҳаёт мавжудлиги ҳақида маълумотлар етарли эмаслиги айтилади.

• Илмий ҳамжамият ҳозирда асосан кўпқиррали кузатишлар, сунъий интеллект, йўлдош мониторинги ва статистик моделлардан фойдаланишга ҳаракат қилмоқда. Масалан, Galileo лойиҳаси ва халқаро НҲҲ кузатиш ташаббуслари шулар жумласидандир.

Гувоҳликлар ва далиллар

Минтақалар бўйлаб НУЖни кузатиш ҳақида минглаб хабарлар мавжуд, аммо уларнинг кичик қисми ҳужжатлар - видео, фото, радиолокация ёзувлари билан тасдиқланган. Айрим ҳолатлар - масалан, АҚШ Денгиз флоти қайд этган «Тик-Так» объекти ҳамон изоҳланмаган. Бироқ “учар ликопча” кузатилгани ҳақидаги хабарларнинг аксарияти табиий ёки техник сабаблар билан изоҳланади.

Талқинлар ва тахминлар

НУЖ феноменини изоҳловчи асосий гипотезалар қуйидагилардир:

1. Хато талқин — метеозондлар, дронлар, йўлдошлар, атмосфера ҳодисалари.

2. Ҳарбий технологиялар — ўз давлати ёки хорижий давлатнинг махфий ишланмалари.

3. Изоҳланмаган табиий ҳодисалар — масалан, ғайриоддий атмосфера феномени.

4. Янги физик ҳодисалар — асосий илмий қизиқиш уйғотувчи ва ҳали номаълум бўлган жараёнлар.

Идрок қилиш психологияси

Инсон мияси тасодифий шакллардан маъно излашга мойил — бу ҳодиса «парейдолия» деб аталади. Масалан булутларни турли нарсаларга ўхшатганимиз каби. Бундан ташқари, оммавий маданият одамларда тегишли кутилмалар уйғотади: инсон кўришни хоҳлаган ёки қўрққан нарсасини кўради. «Грейлар» — катта кўзли гуманоидлар қиёфаси кино, китоблар ва гувоҳларнинг тасвирлари орқали аллақачон архетипга айланди.

Маданий таъсир

НУЖ қатъий равишда оммавий маданиятга кириб келди. «Учинчи турдаги яқин алоқалар»дан тортиб, «Махфий материаллар»гача — ўзга сайёраликлар номаълумлик, қўрқув ва умид метафорасига айланди. Турли маданиятларда улар турлича - худолар, жинлар ёки қутқарувчилар сифатида талқин қилинади. Япон шаҳзодаси Кагуя, араб эртаклари ва юнон афсоналари — буларнинг барчаси инсоннинг бошқа дунёлар билан алоқа қилиш орзуларини ўзида акс эттиради.

Фалсафий ва этик саволлар

Агар ердан ташқари ақл мавжудлиги исботланса, бу антропоцентризмни, диний таълимотларни ва инсониятнинг оламдаги ўрни ҳақидаги тасаввурларни шубҳа остига қўяди. Бошқача ҳаёт шакллари билан қандай мулоқот қилиш мумкин; Хавфсизлик ва этик меъёрлар қандай таъминланади; Инсоният бу синовга тайёрми, деган саволлар туғдиради.

Хулоса

НУЖ феномени — шунчаки сирли ҳодиса эмас, балки инсон қўрқувлари, орзулари ва билишга интилишининг ойнаси. Фан жавоб излайди, маданият образлар яратади, фалсафа эса саволлар беради. Эҳтимол вақти келиб асл ҳақиқатни билиб олармиз. Лекин ҳозирча фақат осмонни кузатиш билан чекланамиз.

Уфология (аниқроғи, НҲҲни ўрганиш) «сохта фан»дан академик ва расмий тан олинган қизиқиш соҳасига кўчди. Замонавий технологиялар, илмий ёндашувлар ва институционал тузилмалар (AARO, NASA НҲҲIST) аномал ҳодисалар тадқиқотининг янги босқичини очмоқда. Бу жараёнларда эса фақат шов-шув ва сенсация эмас, далил устувор бўлмоқда.

Кузатилган ҳолатларнинг кўпчилиги осон илмий изоҳланади, аммо айримлари ҳамон изоҳсиз қолмоқда. Айнан шу ҳолатларга илмий кучларни йўналтириш лозим.

Абулфайз Сайидасқаров