Пекиннинг Москвага муносабати ўзгармоқда

Сўнгги вақтларда Хитой оммавий ахборот воситаларида (ОАВ) Украина мавзусининг ёритилиши риторикасида сезиларли ўзгаришлар кузатилмоқда. Авваллари нейтрал ёки Россияга нисбатан тушуниш билан ёндашган Хитой медиа ресурслари эндиликда Украинага ва унинг халқига нисбатан кўпроқ ҳамдардлик ва қўллаб-қувватлаш руҳида материаллар тақдим этмоқда.

Бу ўзгаришлар, айниқса, АҚШ президенти Доналд Трампнинг Украинага нисбатан сиёсатидаги ўзгаришлар, жумладан, Хитой товарларига божхона божларининг кескин оширилиши ва Россия президенти Владимир Путин билан яқинлашуви фонида яққол намоён бўляпти. Афтидан, Трампнинг Украинага ҳарбий ёрдамни тўхтатиши ва Россия билан яқин алоқалар ўрнатиши Хитой ҳукуматини ўз позициясини қайта кўриб чиқишга ундаган кўринади.

Украинага ҳамдардлик пайдо бўлди

Масалан, Хитойнинг етакчи нашрларидан бири бўлган "Жэнмин Жибао" газетаси яқинда Украинадаги инсонпарварлик инқирози ҳақида мақола чоп этди, унда украин халқининг азоб-уқубатлари ва уларга кўрсатилаётган ёрдамлар ҳақида сўз юритилади.

Бундан ташқари, Хитойнинг марказий телевидениеси (CCTV) Украинадаги болаларнинг урушдан қандай жабр кўраётгани ҳақида махсус репортаж тайёрлади.

Шунингдек, яқиндан бошлаб, Хитойнинг (Ҳонконг) “Феникс ТВ” телеканали Россия-Украина можароси воқеаларини Украина томондан туриб ёритишни бошлади.

Aввалроқ Россия оммавий ахборот воситалари ва Телеграм каналларида худди шу телеканалнинг бошқа ҳарбий мухбири Лю Югуанг Россия ҳарбий қисмларида туриб, Украинага босқин ҳақида Москва позициясига мос репортажларини эълон қилган эди.

Мақсад нима?

Пекиннинг бевосита мақсади Киевга қаратилган тинчликсевар риторикасини кучайтириш ва ўзининг “бетарафлигини” намойиш этиш ҳамда Украинанинг Хитойни россияпараст иттифоқчи сифатида қабул қилишига йўл қўймасликдир.

Хитой ОАВдаги бу каби ўзгаришларни халқаро ҳамжамият томонидан Пекиннинг Москвага нисбатан муносабати ўзгарганининг белгиси сифатида тушуниш мумкин. Хитойнинг Украинага нисбатан ижобий муносабати ва ҳамдардлик кўрсатиши мамлакатнинг ташқи сиёсатдаги янги йўналишини акс эттириши мумкин.

Шу билан бирга, Хитой ҳукумати расман ўз позициясини ўзгартиргани ҳақида баёнот бермаган бўлса-да, ОАВдаги бу ўзгаришлар Пекиннинг келажакдаги ташқи сиёсатига оид сигналлар сифатида қаралмоқда.

Айрим экспертларнинг айтишича, Пекин Украина бўйича Трамп ва Путин ўртасида икки томонлама келишувнинг олдини олиш мақсадида Европанинг можарони ҳал қилишдаги ролини ҳар томонлама ортиқча баҳолашга интилади.

Масалан, Хитойнинг Европадаги махсус вакили Лу Шае: “Украина бўйича тинчлик келишуви фақат АҚШ ва Россия томонидан белгиланмаслиги керак… Менинг фикримча, европалик дўстларимиз Трамп маъмуриятининг сиёсати билан Хитой ҳукуматининг позициясини таққослаб кўриб, яхшироқ хулоса чиқаришлари лозим. Агар шундай қилишса, Хитой дипломатик ёндашувининг тинчлик, дўстлик, эзгу ният ва ўзаро манфаатли ҳамкорликка асосланганини кўришади”, деган.

“Ҳар қандай тинчлик жараёни барча манфаатдор томонларнинг, жумладан, Европа давлатларининг иштирокини назарда тутиши керак. Бу фақат АҚШ ва Россия томонидан ҳал қилинмаслиги лозим, айниқса, Европа бундай дипломатик ҳаракатлар вақтида ўз позициясини четга суриб қўяётгани хавотирли”, деган Хитой вакили.

Шунчаки захира дипломатиями?

Умуман олганда, Хитой сиёсати меркантил, циник ва кўп йўналишлидир. Унда доимо B, C ва D режалари мавжуд бўлиб, дунёда қайси тенденциялар устунлик қилаётганига қараб амалга оширилади.

Шу муносабат билан, “параллел” муқобилларни ишлаб чиқувчи механизмлар ҳам мавжуд.

Трампнинг ҳокимиятга қайтиши Пекин учун Хитойнинг Россия Украинага қарши босқинини якунлашдаги иштироки учун янги имкониятларни очди.

АҚШ, ЕИ, Россия ва Украина – ҳеч бири Хитой билан тинчлик жараёни бўйича ҳамкорлик қилишга принципиал равишда қарши эмас.

Пекиннинг яқин муддатдаги вазифалари, булар, аввало Киев учун мўлжалланган тинчликпарвар риторикани кучайтиришдан иборат. Бу Хитойнинг “нейтралитет”ини намойиш этиш ва Украина жамоатчилигида Хитойни пророссиялик иттифоқчи сифатида қабул қилишини камайтириш учун зарур.

Шунингдек, Хитой Европа ролини сунъий равишда оширишга интилиши мумкин. Бу Трамп ва Путин томонидан Украина бўйича икки томонлама қарор қабул қилиш эҳтимолини сусайтиришга хизмат қилади.

Қолаверса, АҚШ – ЕИ ва АҚШ – Россия ўртасидаги келишмовчиликларни кучайтириш орқали можарони тартибга солиш жараёнига ўз таъсирини оширишга ҳам ҳаракат қилиши шубҳасиз.

Эҳтимол аксинчадир?

Шу билан бирга, бу борада мутлақо ўзгача қарашлар ҳам мавжуд. Уларга кўра, Пекин Москва ва Вашингтон яқинлашувидан мамнун!

АҚШ ва Россия Украинадаги урушни тўхтатишни муҳокама қилаётган бир пайтда, Пекин катта саъй-ҳаракатларсиз ўзининг асосий мақсадларига яқинлашмоқда – Россия билан шерикликни сақлаб қолиш, трансатлантик иттифоқни заифлаштириш ва Европа билан муносабатларни яхшилаш шулар жумласидандир.

Москва берган сигналлар туфайли Хитой Америка-Россия муносабатларини қайта тиклаш жараёнини Россия-Хитой алоқаларига зарар келтирмайди, деб баҳоламоқда.

Украинада тинчлик ўрнатилиши ва АҚШ-Россия муносабатларининг нормаллашуви Хитойга иқтисодий ва геосиёсий жиҳатдан фойда келтиради, чунки сўнгги уч йил давомида Хитойнинг Россияга яқинлиги бўйича танқидлар сусаяди.

Бундан ташқари, бу жараён Европа ва АҚШ ўртасидаги зиддиятларни кучайтириб, Пекиннинг стратегик мақсадларидан бири – Европа билан алоқаларни яхшилаш ва трансатлантик ихтилофни чуқурлаштиришга хизмат қилиши мумкин. Хитой бу позицияни мустаҳкамлаш мақсадида Европани Украинага доир ҳар қандай музокараларга жалб этиш зарурлигини бир неча марта таъкидлади.

Айрим таҳлилчилар АҚШ Россияни Хитойдан узоқлаштириш учун “Никсоннинг тескари стратегияси”ни амалга оширишга уринмоқда, деган тахминни илгари сурмоқда. Аммо ҳозирча ҳеч бир тараф бу муносабатларни тугатиш учун жиддий рағбатга эга эмас.

Лўндасини айтсак..

Хитой ОАВда Украина мавзусининг ёритилишидаги ўзгаришлар Пекин ташқи сиёсатидаги эҳтимолий коррекциядан далолат бериши мумкин. Хитой анъанавий равишда Россия билан стратегик шерикликни сақлаб қолишга интилади, аммо глобал сиёсий вазият ўзгариб борар экан, Пекин ўз позициясини манёвр қилишга мажбур бўлмоқда. Бу эса уни Украинага нисбатан дипломатик ёндашувини қайта кўриб чиқишга ундайди.

Шу билан бирга, Хитой ўзини можарони тартибга солишда тенг ҳуқуқли иштирокчи сифатида кўришни хоҳлайди. Европанинг ролини кучайтиришга бўлган уринишлар айнан шу мақсадга хизмат қилиши мумкин. Пекиннинг нейтрал риторикаси ва Украинага нисбатан гуманитар ёндашуви унинг халқаро майдонда ўз обрўсини мустаҳкамлашга қаратилган саъй-ҳаракатларидан биридир.

Вашингтон ва Москва ўртасидаги эҳтимолий яқинлашув Хитой учун маълум сиёсий ва иқтисодий имкониятларни яратади. Бир томондан, бу Хитой-Россия алоқаларига жиддий зарар етказмайди, иккинчи томондан эса АҚШ ва Европа ўртасидаги зиддиятлардан фойдаланиш имконини беради. Хитой халқаро дипломатияда ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун бир нечта йўналишда ҳаракат қилмоқда ва бу стратегияси Пекинга келажакдаги геосиёсий ўзгаришларга мослашиш имконини беради.

Якуний хулоса шуки, Хитойнинг Украинага нисбатан медиа ва дипломатик ёндашуви унинг умумий ташқи сиёсатининг бир қисми сифатида қаралиши лозим. Пекин вазиятни диққат билан кузатиб, ўз позициясини реал сиёсат нуқтаи назаридан шакллантиришда давом этади. Хитой учун асосий мақсадлар – Россия билан ҳамкорликни сақлаб қолиш, Европага таъсирини ошириш ва глобал дипломатик жараёнларда ҳал қилувчи рол ўйнашдир.

Абулфайз Сайидасқаров