Ўзбекистонда саноат ўсиши секинлашмоқдами?

2025 йил январ ойида саноат ишлаб чиқаришининг ўсиш суръати 4,3% ни ташкил этди — бу йил бошидаги даврда корхоналар фаолияти учун яхши кўрсаткич бўлиб, келгуси даврларда муваффақиятли иқтисодий фаолиятни англатади.

Албатта, агар ўтган йилнинг январь ойида 16,6% га рекорд даражадаги ўсиш билан солиштирилса, ҳозирги ўсиш суръати унчалик ҳайратланарли эмас. Бироқ, ўсиш суръатларининг секинлашаётганлиги ҳақида ҳозирча гапиришга жуда эрта.

Иқтисодиётда асосий қонун – бу товарларга бўлган талаб ва уларнинг таклифи ўртасидаги мувозанатга интилишдир. Аммо, корхоналарнинг фаолияти шароитлари ва аҳолининг эҳтиёжлари доимо ўзгариб туради. Агар ўзгаришлар сезиларли катта бўлса, ишлаб чиқаришнинг кескин ўсиши ёки қисқаришининг қисқа муддатли таъсири бўлиши мумкин, бу ҳолат бозорда мувозанат тикланмагунча давом этади.

Шундан сўнг, ишлаб чиқариш узоқ муддатли нормага қайтади, бу эса ўсиш кўрсаткичларининг пастроқ (юқори база таъсири) ёки юқорироқ (паст база таъсири) бўлиши билан боғлиқ бўлиши мумкин.

Жорий йилнинг январь ойида саноат ишлаб чиқаришининг ўсиш динамикасида айнан “юқори база” ва “паст база” таъсири кузатилмоқда, чунки 2024 йил январьида юқори ўсиш 2023 йил январь-феврал ойларидаги минтақавий миқёсда аномал совуқ иқлими билан боғлиқ бўлиб, ўша пайтда ишлаб чиқариш жараёнларидаги чекланишлар натижасида саноат ишлаб чиқариши деярли 10%га қисқарган эди.

Ушбу босқичда ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш бўйича ўз вақтида кўрилган чора-тадбирлар туфайли ишлаб чиқаришнинг қисқаришини етарлича тез компенсатсия қилиш ва кейинги барқарор ўсиш босқичига ўтиш мумкин бўлди.

Яъни, 2024 йилнинг январьида саноат маҳсулотининг 16,6% ўсишининг 10 фоиз банддан кўпи ишлаб чиқариш ҳажмларини тиклашга, фақат 5-6 фоиз банди эса соф ўсишга тўғри келди.

Бу шуни англатадики, жорий даврда, эҳтимол, биз тенденсияларнинг мувозанатлашишини кузатмоқдамиз. Бунга, хусусан, юқори қўшилган қийматга эга маҳсулотлар ишлаб чиқариш бўйича энг катта салоҳиятга эга бўлган қайта ишлаш саноатининг жадал ривожланиш динамикаси гувоҳлик бермоқда.

2025 йил январьида қайта ишлаш саноатидаги ўсиш кўрсаткичи энг юқори бўлиб, 5,2% ни ташкил этди. Саноат ишлаб чиқариши таркибида қайта ишлаш тармоқларининг улуши 2024 йил январьдаги 75,7% дан 2025 йил январьда 79,1%гача ошди. Қайта ишлаш саноатининг улушини ошириш бўйича қабул қилинаётган чоралар юқори қўшилган қийматга эга маҳсулотлар ишлаб чиқаришга йўналтирилган юқори технологияли ишлаб чиқаришларнинг ривожланишига ёрдам бермоқда.

Шундай қилиб, жорий йилнинг биринчи ойининг ўзида юқори ва ўрта технологияли соҳаларнинг аксариятида ўсиш кузатилди ва бу давлат томонидан қўллаб-қувватлаш чора-тадбирлари билан қўллаб-қувватланди. Натижада, айнан шу соҳалар саноат оптимизмининг энг катта динамикасини намойиш этди.

Компютер ва электроника маҳсулотлари ишлаб чиқаришининг ўсиш суръати 107,7%, электр жиҳозлари 114,5%, турли хил ускуналар, шу жумладан транспорт ускуналари эса 142,7%ни ташкил этди. Ушбу соҳаларнинг юқори ва ўрта технологияли машинасозлик маҳсулотлари динамикасига қўшган ҳиссаси сезиларли даражада ошмоқда. Автомобильсозликдаги вақтинча секинлашувни ҳисобга олган ҳолда, умумий машинасозлик улуши 12,3%ни ташкил этди.

Технологик тармоқларни қўллаб-қувватлаш билан бир қаторда истеъмолчи соҳалари ҳам фаол ривожланмоқда, бу эса ички бозорни ўзимизда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар билан тўлдиришга хизмат қилмоқда.

Жорий йил январь ойида якуний истеъмолчи талабига йўналтирилган бир қатор соҳаларда ижобий ўсиш суръатлари кузатилди. Озиқ-овқат саноатидаги ўсиш 112,7%, тўқимачилик маҳсулотларида 103,6%, кийим-кечакда 101,3%, мебельда 116,7%, қоғоз маҳсулотларида эса 137,6%ни ташкил этди. Эришилган ўсиш динамикаси нафақат ушбу турдаги маҳсулотларга бўлган ички талабни қондириш, балки уларнинг экспортини ошириш имконини берди.

Январь ойида тоғ-кон саноати ҳам ижобий зонага кириб, ўсиш суръати 102,3% ни ташкил этди, бу маълум даражада, ўтган йилги ишлаб чиқариш ҳажмларининг паст база таъсири билан изоҳланади.

Табиий газ, нефть ва конденсат қазиб олишнинг кузатилган камайиши, шу жумладан хомашё базасининг ёмонлашувининг объектив шароитлари туфайли, импорт етказиб беришнинг кўпайиши ҳисобига қопланди. Энг муҳим турдаги энергия ресурсларини импорт қилишни ошириш бўйича вақтида қабул қилинган чоралар, ички бозорда энергетик ресурслар етишмовчилигини камайтиришга, корхоналар ва аҳолини иссиқлик ва электр энергияси билан таъминлашда узоқ муддатли чекловларни олдини олишга ёрдам берди. Шу билан бирга, аҳоли учун махсус устувор қўллаб-қувватлаш чоралари кўрилди.

Кўмир қазиб олишнинг ўсиши ҳам аҳоли ва бошқа истеъмолчиларни энергия билан таъминлашни яхшилашга ҳисса қўшди, бу айниқса совуқ мавсумда жуда муҳим бўлди.

Бундан ташқари, энергия таъминоти тармоқлари ҳам сезиларли таъсир кўрсатди, уларнинг ривожланиши иссиқлик энергиясининг етказиб берилишини 1,46 бараварга ошириш ва кичик тадбиркорлик субъектлари томонидан ишлаб чиқарилган электр энергиясининг 2,8 баравар (статистик кузатувлар маълумотларига кўра) ўсиши билан белгиланди. Йирик корхоналарни ҳисобга олган ҳолда, жами электр энергияси ишлаб чиқариш 7,2 млрд кВт.соатдан ортиқни ташкил этди.

Умуман олганда, январь ойида саноат ишлаб чиқаришининг ўсиш индекси ижобий ҳолатда мустаҳкам қолмоқда, бу эса йил давомида янада ўсиш бўйича оптимистик кутишлардан далолат беради. 2025 йил учун кутилаётган ўсиш 6,1%-6,2% орасида баҳоланмоқда, бу эса тўлиқ амалга оширилиши мумкин.

Оптимистик кайфият бошқа савдо ҳамкор давлатлардаги саноат ўсиши даражаларини таҳлил қилиш натижалари билан қўллаб-қувватланмоқда. Масалан, Қозоғистон билан таққослаганда, 2025 йил январь ойида Ўзбекистонда саноат ишлаб чиқаришининг ўсиш суръатлари 2 фоиз бандга юқори бўлди (Ўзбекистонда ўсиш суръати 104,3%, Қозоғистонда эса 102,3%ни ташкил этди).

Таркибий нисбатлар нуқтаи назаридан, Ўзбекистон саноати қайта ишлаш саноати салоҳиятини янада самарали жалб этиш орқали яхши позицияларга эга.

Ўсишнинг прогноз кўрсаткичларига эришиш юқори қўшилган қийматга эга бўлган қайта ишлаб чиқариш саноати маҳсулотларини кўпайтириш бўйича мавжуд захираларни жалб қилиш самарадорлигига боғлиқ бўлади. Ушбу йўналиш амалга оширилаётган саноат сиёсатида ўзининг устуворлигини сақлаб қолади.