Кўринмас фронт жангчилари: Саддам Ҳусайнни ағдаришга хизмат қилган махфий операция

Дунё ҳамжамияти 2003 йил декабр ойида тарихда туб ўзгариш ясаган бир ҳақиқатни билиб қолди. Бу ҳақиқат илгарироқ фош этилганида, юз минглаб одамларнинг ҳаётига зомин бўлган уруш ва адолатсизликларнинг олдини олиши мумкин эди. Шу йили Британия разведка агентлиги МИ-6нинг “Оммавий мурожаат” операцияси фош этилди, аммо энди жуда кеч бўлган эди. Бу пайтга келиб, Ироқ олов ичида ёнаётган ва дунё жамияти жуда пухта тузилган ёлғонни ҳазм қилиб бўлган эди.

Қалбаки таҳдиднинг яратилиши: разведка дезинформацияси

“Оммавий мурожаат” операцияси (инглизча Operation Mass Appeal) 2003 йилда Ироққа бостириб кириш арафасида амалга ошириб бошланган. Унинг мақсади оддий ва шу билан бирга доҳиёна эди: мақсад – жаҳон ҳамжамиятини Саддам Ҳусайн режими оммавий қирғин қуролига (ОҚҚ) эга эканлиги ва дунё тинчлигига хавф солаётганига ишонтириш эди. Британия разведкаси МИ-6 психологик операцияларда бой тажрибага эга бўлгани сабабли, оммавий ахборот воситаларидан (ОАВ) миллионлаб одамларнинг онгига таъсир қилиш воситаси сифатида самарали фойдаланди.

Бунинг учун журналистлар, муҳаррирлар ва сиёсатчилар жараёнга жалб қилинди, уларнинг кўплари кенг кўламли ўйиннинг бир қисмига айланиб қолишларини тасаввур ҳам қилмаган ҳаттоки. Ёлғон ёки бўрттирилган разведка маълумотлари, дезинформацион материаллар ахборот нашрларига сиздирилди. Бу нуқсонсиз схема эди: жаҳон ОАВда уйдирма "разведка маълумотлари" пайдо бўлдики, Ғарб сиёсатчилари Ироққа кириш зарурлигини асослаш учун уларга таянишди.

Операциянинг асосий муаллифлари

Ушбу ташвиқотнинг асосий иштирокчиларидан бири – БМТнинг Монииторинг, назорат ва инспекциялар бўйича комиссиясининг (инглизча United Nations Monitoring, Verification and Inspection Commission — UNMOVIC) қуролланиш устидан назорат масалалари бўйича собиқ инспектори, собиқ АҚШ ҳарбий разведка ходими ҳамда МИ-6 билан узоқ йиллар расмий ҳамкорлик қилган эксперт Скотт Риттер бўлган.

Маълумот учун: Риттер Марказий Осиёда “босмачилик ҳаракати”, хусусан Фузайл Махсум ва Иброҳимбеклар тарихи бўйича илмий тадқиқотлари ҳамда Россия ОАВлари билан ҳамкорлиги орқали ҳам машҳур. Россия Украинага бостириб киришини оқлаш учун Риттернинг баёнотларига таянади.

Риттер МИ-6 берган “разведка маълумотлари” қандай қилиб БМТга узатилгани, сўнгра назорат остидаги ОАВ орқали ахборот майдонига кириб бориб, глобал ижтимоий фикрни шакллантирганини ичкаридан туриб кузатган. Риттер ўзининг кейинги баёнотларида "Оммавий мурожаат" операциясини жамоатчилик фикрини манипуляция қилишга қаратилган психологик уруш воситаси деб баҳолаган эди.

Албатта, Британия разведкаси ёлғиз ҳаракат қилмаган: операция AҚШ маъмуриятининг ноасмий маъқуллаши фонида ўтказилган. Бу ишга турли халқаро ташкилотлар, шунингдек, улар берган маълумотларга ишонган журналистлар жалб қилинган. Бу пухта ўйланган ташвиқот кампанияси бўлиб, ҳатто энг скептик таҳлилчиларни ҳам ишонтира олди.

Манипуляция натижалари: ёлғонга асосланган уруш

Ироққа бостириб кириш 2003 йил март ойида бошланди. Сиёсатчилар ва разведка идоралари ваҳима билан даъво қилган ОҚҚ топилмади. Бироқ энди бунинг аҳамияти йўқ эди, уруш қизғин палласига кирганди. Ҳокимият жиловини ушлаб турган сиёсатчилар ўз айбларини тан олишмади. Бунинг ўрнига, Ироқда ОҚҚ мавжудлиги ҳақидаги афсона "разведка хатоси" деб изоҳланди.

2005 йилда Скотт Риттер "Махфий: Ироқ" (Iraq Confidential) китобини нашр этди, унда бутун “Оммавий мурожаат” операциясининг моҳияти батафсил очиб берилган. Бироқ Риттер эълон қилган фош этувчи маълумотлар ҳеч қандай натижа бермади. Ёлғонга асосланиб уруш бошлаганлар жавобгарликдан қутулиб қолишди. Уларнинг мақсади ҳақиқат эмас, балки сиёсий манфаатларга эришиш эди холос.

Операциянинг Буюк Британия ва Ироқ учун оқибатлари

Британия “Оммавий мурожаат” операцияси доирасида олинган маълумотларга таяниб, 2003 йилда Ироққа қарши ҳарбий кампанияда қатнашишга қарор қилди. Аммо ҳеч қандай ОҚҚ топилмагани ҳукуматга ишончни камайтирди. 2003 йилда Буюк Британия парламенти Ироққа бостириб кириш учун асос бўлган "Ироқ иши" сохталаштирилгани ҳақидаги гумонлар бўйича суриштирув бошлади. Суриштирув шуни кўрсатдики, Ироқдан келаётган таҳдид ҳақидаги маълумотлар бўрттириб кўрсатилган, бу ҳукуматнинг танқидига сабаб бўлган ва унинг нуфузига путур етказган.

Операциянинг Ироқ учун оқибати ҳалокатли келди. Мамлакат хаос ичида қолди, юз минглаб одамлар ҳалок бўлди, инфратузилма вайрон этилди ва минтақа беқарорлаштирилди. Босқин, шунингдек, террорчилик ҳаракати ва мазҳаблараро низоларнинг кучайди, уларнинг оқибатлари бугунги кунда ҳам сезилмоқда.

Энг ёмони, Саддам Ҳусайн режими ағдарилгач, АҚШ ва Ғарб инклюзив ҳукумат доирасида ислоҳотларга туртки бўлди. Натижада Ироқдаги шиа сиёсатчилари ҳукумат тепасига чиқиб олди ва бу нафақат Ироқда, балки бутун Яқин Шарқ минтақасида Эроннинг таъсири кучайишига олиб келди.

Халқаро муносабат

Халқаро ҳамжамият “Оммавий мурожаат” операциясининг фош этилишини қоралаш билан қарши олди. Кўпгина давлатлар Буюк Британия ва AҚШнинг ҳаракатларидан норозилигини билдириб, уларни ҳарбий тажовузни оқлаш учун жамоатчилик фикрини манипуляция қилишда айблади. 2003 йил 21 ноябрда BBC телерадиокомпанияси Британия ҳукумати гўёки Ироқда ОҚҚ мавжудлиги ҳақидаги разведка маълумотларини атайлаб бўрттириб кўрсатгани ҳақида материал эълон қилди. Бу эса жамоатчиликда Британия ҳукуматига нисбатан норозилик уйғотиб, раҳбариятга нисбатан танқидларнинг кучайишига сабаб бўлди.

2016 йилда ушбу можаролар бўйича суриштирув ўтказган комисия раиси сэр Жон Чилкотнинг ҳисоботи чоп этилди, унда Буюк Британиянинг “Оммавий мурожаат” операцияси маълумотларига ишониб Ироққа бостириб кириши хато деб топилди.

Ҳисоботда ҳарбий кампания бошлаш тўғрисидаги қарор ишончсиз маълумотлар асосида қабул қилингани ва ҳарбий бўлмаган ечимларга эътибор қаратилмагани таъкидланган. Бу ҳукуматга ишончнинг янада пасайишига ва мамлакат ташқи сиёсат стратегиясининг қайта кўриб чиқилишига олиб келди.

Шундай қилиб, “Оммавий мурожаат” операцияси нафақат тарих ривожини ўзгартирди, балки дезинформация глобал миқёсда қандай фожиали оқибатларга олиб келиши борасидаги сабоқ бўлди.

Ҳақиқатми ёки...

Ҳақиқатни ошкор қилувчилар кўпчиликка ёқмайди. Ҳақиқатми ёки қасос йўлидаги туҳматми, бизга қоронғу, лекин Риттер 2011 йилда вояга етмаган шахс билан жинсий алоқада ва яна 5 та жиноят бўйича айбланиб, озодликдан маҳрум этилди. Риттер айбини тан олмаган. Қамоқда 2,5 йил ўтирганидан кейин, шартли равишда муддатидан олдин озод қилинган.

Дунё ибрат олмаган сабоқ

“Оммавий мурожаат” операцияси ҳикояси шунчаки тарихдаги кичик эпизод эмас. Бу жамоатчилик фикрини бошқариш қанчалик осон экани, бу йўл билан қанчалик катта натижаларга эришиш мумкинлиги ҳақида огоҳлантиришдир. Бу шуни кўрсатадики, ҳатто энг жиддий урушлар ҳам ҳақиқий таҳдиддан эмас, балки пухта ишлаб чиқилган ахборот кампаниясидан бошланиши ҳам мумкин.

Бироқ асосий муаммо шундаки, дунё бу воқеадан сабоқ оладими ёки у бошқа давлатда, бошқа баҳона билан, лекин худди шу усуллар билан яна такрорланадими-йўқми, ҳеч ким билмайди. Бу ҳолат такрорланмаслигига ҳеч ким кафолат ҳам бермайди.

Абулфайз Сайдасқаров