Украинларни сотмаган Павел Дуров

Тобора оммалиш келаётган Телеграм платформаси кунида янги 1 миллион фойдаланувчини қабул қиляпти. Телеграм асосчиси Павел Дуровнинг журналист Такер Карлсонга берган интервьюсидаги айрим муҳим қисмларни ўзбек тилига ўгириб, ҳавола қиляпмиз. Унда Дуровнинг Россия ҳукумати билан келишмовчилиги, мамлакатдан кетишга мажбур бўлгани ва компания қандай қилиб ҳозирги даражага етиб келгани ҳақида қизиқарли маълумотлар бор.

Дуров: Компаниянинг номи VK эди. Мен буни 21 ёшимда бошлаганман. Университетни эндигина тамомлаган эдим. Ва бу охир-оқибат Россия, Украина, Белоруссия, Қозоғистон ва бошқа постсовет мамлакатларидаги энг йирик ижтимоий тармоқ, энг машҳур ижтимоий тармоқ бўла олди. Энг қизиғи, компаниянинг ягона ходими бор эди. У ҳам бўлса мен. Кодни ўзим ёзардим, дизайнни ўзим қилардим, серверларни ўзим бошқарардим. Бу жуда қизғин эди, мен ҳатто мижозларни қўллаб-қувватлаш сўровларига жавоб бердим. Зўрға ухлардим. Лекин мен 21-22 ёшда бўлган пайтларим қизиқ эди. Ва кейин компания, айтганимдек, 100 миллионга яқин фаол фойдаланувчиларга эга бўлди, бу ўша пайтда жуда кўп эди. Менимча, 2012 ёки 2011 йилларда биз Россиядаги биринчи муаммоларимизга дуч келганмиз. Шундай қилиб, рус мухолифати Россияда йирик норозилик намойишларини ташкил қилиш учун VKдан фойдалана бошлаганида, деярли ярим миллион одам бориб, шаҳарнинг асосий майдонларида норозилик намойиши ўтказади, биздан бу жамоаларни тақиқлашни талаб қилишди ҳукумат томонидан. Ва мен буни рад этдим.

Журналист: Шундай қилиб, ҳукумат сиздан рақиблар ўртасидаги алоқани тўхтатишингизни сўрадими?

Дуров: Хўш, VK - бу ижтимоий тармоқ платформаси, шунинг учун уларда ҳар ким қўшилиши мумкин бўлган катта жамоалар мавжуд, ҳар ким одамлар нима муҳокама қилаётганини, нима ёзаётганини ўқий олади. Улар фикр билдиришлари, улашишлари мумкин. Шундай қилиб, бу намойишчилар ўзларини ташкил қилиш учун яхши восита эди. Ўшанда гап биз ҳақимизда эмас эди, биласизми. Биз тўғри деб ҳисоблаган нарсамиз - сўз эркинлигини ҳимоя қилардик. Лекин бу ҳукуматга унчалик мос келмади ва улар бундан унчалик хурсанд эмасди. Ўшандан кейин бир неча йил ўтгач, 2013 йилда бизда ҳам худди шундай вазият юзага келди, биласизми, Украинада норозилик намойишини ўтказишда одамлар ўзларини ташкил қилиш учун яна VKдан фойдаланишди. 

Кейин биз Россия томонидан норозилик намойиши ташкилотчиларининг шахсий маълумотларини тақдим этишимиз кераклиги ҳақидаги талабни олдик. Биз дедикки, бу бошқа мамлакат ҳисобланади. Биз украиналик фойдаланувчиларга хиёнат қилмаймиз. Биз рад этишга қарор қилдик ва бу Россия ҳукуматига ҳам унчалик мос келмади. Шундай қилиб, ўша йилнинг охирида мен қийин қарор қабул қилишимга тўғри келди, чунки менга асосан иккита субоптимал вариантдан бирини танлашни таклиф қилишди. Улардан бири мен мамлакат раҳбарлари нима деса, шуни бажаришни бошлайман. Иккинчиси компаниядаги улушимни сотиб, нафақага чиқиб, бош директор лавозими билан бирга ва мамлакатни ҳам тарк этишим керак эди.

Журналист: Тўхтатганим учун узр, лекин бу бироз ғалати, чунки мен одамларнинг Телеграм Россия ҳукуматининг бир қисми, деган гапларини эшитганман ва сиз бунинг аксини айтяпсиз. Сиз уларнинг талабларига бўйсунмаганингиз учун мамлакатни тарк этишга мажбур бўлганингизми, шунда?

Дуров: Телеграм пайдо бўлгани ҳақида жуда кам маълумотга эга бўлган одамлар бу даъволарни айтадилар. Ҳар куни икки ярим миллион фойдаланувчи рўйхатдан ўтади. Бизнинг рақобатчиларимиз маркетингга 10 миллиардлаб пул сарфлашади ва улар ПР фирмаларидан фойдаланишлари билан машҳур.

Журналист: Сиз маркетингга қанча сарфлайсиз?

Дуров: Ҳеч қанча. Биз ҳеч қачон ҳеч нарса сарфламаганмиз. Маркетинг мақсадларида фойдаланувчиларни сотиб олиш Телеграмнинг иши эмас. Биласизми, телеграм бошқа ижтимоий платформалардан жуда фарқ қилади. Чунки сиз ҳар ерда ўзларини тарғиб қилаётганини кўришингиз мумкин. Дастур бошқача. бизнинг ўсишимиз, ривожимиз мутлақо органикдир ва биз аллақачон рекламаларсиз 900 миллион фойдаланувчига эришдик. 

Журналист:  Одамлардан ҳам бир нарсалар эшитганман, лекин сизнинг айтётганларингиз тескариси бўляпти. Сиз компанияни сотиш ва мамлакатни тарк этишга қарор қилдингиз, шундайми?

Дуров: Ҳа, мен шундай қилдим. Бу бироз оғриқли эди, чунки менинг биринчи компаниям менинг боламдек эди. Мен ўзим яратдим. Ушбу платформага кўп ижодкорлик, вақт ва куч сарфланди. Лекин шу билан бирга, биласизми, мен озод бўлишни афзал кўришимни тушундим. Мен ҳар кимдан буюртма олишни хоҳламасдим. Лекин мен учун бу ҳеч қачон ҳақида эмас эди. Биласизми, бой бўлиш мен учун ҳаётимдаги ҳамма нарсадан озод бўлишдан иборат эди. Ва иложи борича, менинг ҳаётдаги вазифам бошқа одамларга ҳам маълум маънода эркин бўлишларига имкон бериш. Ва мен яратган жойда биз яратган платформалардан фойдаланиш. Менинг умидим улар ўз эркинликларини ифода эта олишлари эди. Бу Телеграм миссияси ва у қисман менинг олдинги компаниямнинг миссияси эди.

Журналист: Биз бир нарсани таъкидлаш учун ушбу интервьюни бир дақиқага тўхтатмоқчи эдик. Россия ҳукумати Павел Дуровдан ўзининг ижтимоий тармоқ компаниясидан сиёсий рақибларини цензура қилиш учун фойдаланишни сўраганида, у рад жавобини берди. У шунга ўхшаш ишларда қатнашгандан кўра, истеъфога чиқиб, ўзи туғилган юртни тарк этишини маъқул кўрди. Унинг сўз эркинлигига содиқлиги шундай эди. Энди сиз унинг Марк Цукерберг сотиб олишидан олдин Павел Жирафа билан қилган ёки Илон Маск сотиб олишдан олдин Твиттерни бошқарган Прага Агарвал билан қилганини солиштиришингиз керак. Уларнинг иккаласи ҳам ҳукумат билан ҳамкорлик қилган. Одамларни цензура қилишга ёрдам берган. Ва бу уятли. Шундай қилиб, биз Павел ўзининг Телеграм иловаси сўз эркинлиги қалъаси бўлишини айтганида ишонамиз, чунки шундай бўлган ва биз унга ишонамиз, чунки у ўзининг бунга қанчалик содиқлигини кўрсатди. Демак, сиз Россияни тарк этганингиздан кейин Телеграмни ишга туширгансиз, тўғрими?

Дуров: Телеграм ғояси биз ҳали Россияда бўлганимизда пайдо бўлди. Чунки бир пайтлар бизда жуда стрессли вазият юзага келган эди, қуролланган полициячилар менинг уйимга келиб, бостириб киришга ҳаракат қилишди, чунки мен юқорида айтиб ўтган бу мухолифат гуруҳларини йўқ қилишни рад этдим ва хавфсиз алоқа воситалари йўқлигини англадим. Улардан фойдаланиш хавфсиз эмас эди, шунинг учун мен жуда яхши шифрланган хабар алмашиш иловасини ўйлаб топишни яхши фикр деб ўйладим ва менинг акам ўз ишининг даҳоси бўлгани учун у биз ҳозиргача ишлатиб келаётган шифрлаш стандартини ярата олди. Акамнинг математика фанидан 2 та фан номзодлиги бор эди. У жуда ақлли, у криптография бўйича мутахассис. У Телеграм шифрлашнинг асосий тамойилларини ишлаб чиқди. Мен кўпроқ фойдаланувчи интерфейси, илова қандай ишлаши, хусусиятлар ва бошқалар ҳақида масъул бўлганман. У шифрлаш томони учун масъул эди.