Жаҳон янги наркотик эпидемияси арафасида

Америка Қўшма Штатлари олимлари гиёҳванд моддаларнинг ортиқча дозасидан ўлиш ҳолатлари кескин кўпайгани ҳақида бонг уришмоқда. Ҳар йили 100 мингга яқин гиёҳвандлар шу муаммо туфайли вафот этган. Бу ўлимларнинг аксарияти – 66 фоизи героиндан ҳам кучли таъсир қилувчи кучли синтетик опиоид – фентанил билан боғлиқ.

Ноқонуний тарқалаётган фентанил боис, охирги 10 йил ичида АҚШда бундай ўлим ҳолатлари 2 бараварга кўпайган.

Фентанил кучли синтетик опиоид бўлиб, у морфиндан 50-100 марта ва героиндан 30-50 марта кучлироқ модда ҳисобланади. У дастлаб тиббий мақсадларда, масалан, жарроҳлик ёки саратондан кейинги ўткир оғриқлардан жабр чекаётган беморлардаги оғриқни қолдириш учун ишлаб чиқилган. Ҳозир ҳам турли жарроҳлик операциялари ва бошқа зарур ҳолларда фентанил препарати фаол қўлланади.

Бироқ фентанил ўзининг юқори таъсир самарадорлиги ҳамда тезда наркотик қарамликни келтириб чиқариш хусусияти туфайли унга гиёҳвандларнинг талаби ошиб бормоқда. Бугунги кунда фентанил ва унинг ҳосилалари бутун дунё бўйлаб миллионлаб одамларнинг соғлиғига таҳдид соладиган янги дори эпидемиясига сабаб бўляпти.

Фентанилнинг нимаси хавфли?

Фентанилнинг асосий таҳдиди – унинг тенги йўқ таъсир кучида. Фентанил героиндан ҳам бир неча баравар кучли таъсир қилади. Фентанилнинг ҳатто кичик дозалари ўлимга олиб келиши мумкин. Таққослаш учун, фентанилнинг ўлимга олиб келадиган дозаси атиги 2 миллиграммни ташкил қилади, бу тахминан битта кичик туз донасининг ўлчамига тенг. Ушбу юқори заҳарлилик, айниқса, гиёҳванд моддаларни истеъмол қилаётганини билмаганлар ёки тасодифан дуч келганлар учун, масалан, героин ёки кокаин билан аралаштирилганда, уни янада хавфлироқ қилади.

Бундан ташқари, фентанилга жуда тез ўрганиб, қарам бўлиб қолиш мумкин. Чунки у бошқа опиоидлар каби бир хил мия рецепторларига таъсир қилса-да, кучлироқ таъсирга эга. Бу ҳатто тажрибали гиёҳвандларда ҳам ортиқча дозадан ўлиб қолиш эҳтимолини оширади. Фентанилнинг бу хусусиятлари унинг заиф аҳоли қатламлари орасида тез тарқалишига ёрдам беради ва уни анъанавий дориларга қараганда анча хавфлироқ қилади.

Фентанилнинг тарқалиши

Фентанил ҳозирда АҚШ ва бошқа мамлакатларда гиёҳванд моддаларнинг ортиқча дозасидан ўлим ҳолатлари кўпайишига сабабчи бўлмоқда. АҚШнинг Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш маркази (CDC) маълумотларига кўра, 2013 йилдан бери Қўшма Штатларда фентанил билан ортиқча дозадан ўлим ҳолатлари сезиларли даражада кўпайган. Биргина 2021 йилда фентанил мамлакатдаги барча гиёҳванд моддалар туфайли ўлим ҳолатларининг 70% дан ортиғига сабаб бўлган. Ҳозирда Мексика ва Хитой фентанилнинг AҚШ ва бошқа мамлакатларга кирадиган иккита асосий манбаларидир.

Мексика фентанил учун асосий транзит марказ бўлиб, у ер ости лабораторияларида ноқонуний ишлаб чиқарилади ва чегара орқали AҚШга жўнатилади. Фентанилни ишлаб чиқариш учун зарурий таркибий қисмлар эса Хитойдан олиб келинади. Сўнгги йилларда фентанилни ишлаб чиқариш ва ташишни назорат қилувчи картеллар унинг таъминотини сезиларли даражада ошириб, гиёҳвандлик ва ундан ўлиш ҳолатлари муаммосини кучайтирмоқда.

Трампнинг фентанилга муносабати

Мутахассислар ва сиёсатчилар, жумладан, AҚШнинг сайланган президенти Доналд Трамп муҳожирларнинг гиёҳванд моддалар, жумладан, фентанил тарқатилиши муаммосини бир неча бор кўтариб чиқди. Трамп ўз чиқишларида гиёҳванд моддаларнинг аксарияти, жумладан, фентанил ҳам Мексикадан келиши ва картеллар AҚШ чегараси орқали гиёҳванд моддаларни ташиш учун мигрантлардан фаол фойдаланишини таъкидлади.

Трамп ўз нутқларида шундай деди: “Биз давлатимизни гиёҳванд моддалардан ҳимоя қилишимиз керак. Жанубий чегарани кесиб ўтган муҳожирлар кўпинча ўзлари билан гиёҳванд моддаларни олиб келишади ва фентанил Мексикадан чиқадиган энг ҳалокатли дорилардан биридир. Биз буни тўхтатишимиз керак”. Шунингдек, у наркотиклар оқимини жиловлаш ва гиёҳванд моддалар билан боғлиқ жиноятларни камайтириш учун Мексика билан чегарада девор қуриш муҳимлигини таъкидлади.

Трамп 2024 йилги сайловолди кампаниясида наркотикларга қарши қаттиқ кураш олиб боришни ваъда қилган. У Оқ уйга қайтганида фентанилнинг мамлакатга кириб келишини тўхтатиш учун қўлидан келадиган барча ишни қилишини айтган.

Трамп, шунингдек, фентанил контрабандаси учун жазо чораларини кучайтиришга қаратилган қатор қонунчилик ташаббусларини таклиф қилди, жумладан, гиёҳванд моддаларни ишлаб чиқариш ва савдоси билан шуғулланувчиларга нисбатан қаттиқроқ жазо чоралари. “Биз бу ёвузликка қарши курашамиз. Мақсадимиз америкаликларнинг ҳаётини йўқ қилаётган картелларнинг ўзини йўқ қилиш ва минглаб одамларнинг ҳаётига зомин бўлаётган фентанил оқимини тўхтатишдир”, деб таъкидлади Трамп ўз интервюларидан бирида.

Айсбергнинг кўринган қисми

Фентанил нафақат бозорда янги дори, балки ўн минглаб одамлар учун ҳалокатли оқибатларга олиб келган жиддий таҳдиддир. Унинг юқори таъсири ва дозасини ошириб юбориш хавфи уни соғлиқни сақлаш ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари учун алоҳида муаммога айлантиради. Фентанилнинг кенг тарқалиш муаммоси контрабанда, шу жумладан, Мексика чегараси орқали олиб кириш қийинлашиши мумкин.

АҚШнинг Наркотикларга қарши кураш федерал агентлигининг маълум қилишича, улар биргина 2022 йилда 379 млн доза фентанилни мусодара қилишган. Бу оғунинг 2 миллиграми одамни ўлдириши инобатга олинса, Америкага 1 йилда кириб келаётган фентанил бутун мамлакат аҳолисини қириб юбориш учун етарли бўлади. Тағин бу қўлга туширилгани, ундан 10 баравар, эҳтимол 100 баравар кўп миқдордаги фентанил аҳоли орасида ўз қора ишини кунига етказмоқда, эҳтимол.

Айни пайтда гиёҳвандликка қарши курашга қаратилган баёнотлар ва саъй-ҳаракатларга қарамай, дунё янги гиёҳвандлик эпидемияси ёқасида турибди. Шуни ёдда тутиш керакки, бу муаммони ҳал қилиш нафақат чегараларни мустаҳкамлаш ва картелларга қарши курашиш, балки жамиятнинг барча қатламларида гиёҳвандларни даволаш ва гиёҳвандликнинг олдини олишга тизимли ёндашув талаб этилади.