Россиядан қочишга уринаётган Грузия

Сўнгги йилларда Грузиянинг сиёсий йўналиши ўзгараётгани кўпчиликни ҳайратга солди. Кўп йиллардан буён Ғарб билан интеграциялашувга интилиб келаётган Тбилисининг ҳозир Россия билан яқинлашиш тенденциялари сезилиб қолмоқда. 2008 йилдаги ҳарбий можаро ва Москва билан ўнлаб йиллар давом этган кескин муносабатлар фонида бундай қадамлар ғалати туюлади. Тескари ҳолат янада кутилмаганроқ кўринади.

Зиддиятнинг тарихий илдизлари: 2008 йилги уруш ва унинг оқибатлари

Грузия ва Россия ўртасидаги таранглик 2008 йил августида, Жанубий Осетия ва Aбхазия борасида қуролли тўқнашув бошланганида энг юқори чўққисига чиқди. Ўша пайтдаги президент Михаил Саакашвилининг бу ҳудудлар устидан назоратни кучайтириш истаги зўравонликнинг кучайишига олиб келди. Натижада Россия Жанубий Осетияга қўшин киритди ва можаро бир неча кун ичида тугатилиб, Грузия оғир сиёсий вазиятга тушиб қолди. Москва Жанубий Осетия ва Aбхазия мустақиллигини расман тан олди, Тбилиси эса ўз навбатида Россияни ўз ҳудудларининг бир қисмини босиб олганликда айблади.

2008 йилги ҳарбий ҳаракатлар Грузия учун бурилиш нуқтаси бўлди ва унинг ташқи сиёсат йўналишини сезиларли даражада ўзгартирди. Тбилиси “душманимнинг душмани – менинг дўстим” тамойилига амал қилган ҳолда, AҚШ ва Европа кўмагида Ғарб тузилмалари, жумладан, НAТО ва Европа Иттифоқи билан тезлаштирилган интеграциялашув йўлини танлади. Бироқ Москва Грузия иқтисодиёти ва сиёсатига сезиларли таъсир кўрсатди, бу эса вақт ўтиши билан Тбилисига таъсир қилиш учун иқтисодий ва сиёсий дастаклардан фойдаланишга имкон берди.

Михаил Саакашвили давридаги Россия-Грузия муносабатлари

2008 йилги урушдан кейин Грузия Ғарб билан алоқаларни фаоллаштирди, НAТО ва ЕИ билан ҳамкорликни кучайтирди. Москва билан тўлиқ узилиш тарафдори бўлган Саакашвилининг Россияга қарши риторикаси мамлакат ташқи сиёсатида сезиларли из қолдирди. Ғарбнинг Грузияга иқтисодий ва ҳарбий ёрдамининг кўлами ошди, бу Грузияга Россиядан нисбатан мустақил қолиш имконини берди. Aммо бу позиция дипломатия учун ҳам мураккаб вазиятни юзага келтирди ва ҳал қилинмаган хавфсизлик масалаларини шакллантирди.

Иқтисодий нуқтаи назардан, Саакашвилининг сиёсати Россия билан савдо ва маданий алоқаларни музлатиб қўйишга олиб келди, аммо кучли қарамлик, масалан, Россия меҳнат бозорларига, Россиянинг Грузия жамиятига “киришини” сақлаб қолди.

Россияга юзланиш: сабаблар ва ички омиллар

2012 йилда бизнесмен Бидзина Иванишвили бошчилигида Грузияда “Грузия орзуси” партияси ҳокимиятга келди ва бу мамлакат ташқи сиёсатида бурилиш нуқтаси бўлди. Россия билан кучли иқтисодий алоқаларга эга таниқли тадбиркор Иванишвили Москва билан муносабатларда янада прагматик позицияни танлади. Грузия Ғарб билан интеграция йўлини расман давом эттирган бўлса-да, янги ҳукумат иқтисодий манфаатларга эътибор қаратиб, Россияга қарши риторикага камроқ эътибор бера бошлади.

Грузиянинг шароб, сув ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари каби товарлари учун Россия ҳамон асосий ва муҳим бозор бўлиб қолмоқда. Савдо алоқаларининг тикланиши, айниқса Ғарбнинг чекланган ёрдами фонида, Грузия иқтисодиёти учун сезиларли туртки бўлди.

Қолаверса, Россия минтақанинг асосий энергия етказиб берувчиси бўлиб қолмоқда, бу эса Грузиядаги Москва мавқесини мустаҳкамлайди.

Натижада, Европа билан интеграциялашув борасидаги муваффақиятлар етарли эмаслиги ва мамлакатдаги ислоҳотларнинг сустлиги фонида аҳолининг бир қисми Россия билан муносабатларни нормаллаштириш ғояларини қўллаб-қувватлай бошлади. Бу россияпараст кучларга ўз таъсирини кенгайтириш имконини бермоқда.

Ҳозирги вазият: Ғарб ва Россия ўртасидаги Грузия

Грузиянинг Россия ва Ғарб билан ҳозирги муносабатларини прагматик маневр сифатида тавсифлаш мумкин, Россия ўз таъсирини босқичма-босқич кучайтириш учун иқтисодий восита ва юмшоқ кучдан фойдаланмоқда.

Сир эмас, сўнгги йилларда Грузия Россия билан иқтисодий ва маданий алоқаларни босқичма-босқич нормаллаштирди. Ижтимоий ва маданий алоқалар томонидан қўллаб-қувватланган россияпарастлик, Жанубий Осетия ва Aбхазия масаласи ҳал этилмаган бўлса-да, икки томонлама муносабатларни барқарорлаштиришга ёрдам беради.

Грузиянинг Европага интеграцияси секин демократик ислоҳотлар ва асосий масалалар бўйича прогресс йўқлиги сабабли таҳдид остида. Европа Иттифоқи ва AҚШ бир неча бор демократик ислоҳотларни амалга ошириш суръатидан норозилигини билдирган ва бу уларнинг Грузияни қўллаб-қувватлашини заифлаштирган. Шундай қилиб, ЕИ Тбилисининг ислоҳотлар учун сиёсий иродаси етарли эмаслиги ва аста-секин россияпараст курсга ўтишини баҳона қилиб, аъзолик бўйича музокараларни тўхтатди.

Бу борада АҚШнинг роли ҳам диққатга молик: Вашингтон Грузиянинг асосий иттифоқчиларидан бири бўлиб қолса-да, унинг эътибори бошқа стратегик муҳим минтақаларга қаратилган, бу эса Грузия сиёсатида Aмерика дипломатиясининг ролини заифлаштирмоқда.

Нега “Грузия орзуси” партияси россияпараст саналади?

Грузиянинг россияпарастлик ботқоғига ботиб бораётганига “Грузия орзуси” партияси сабабчи қилиб кўрсатилади.

“Грузин орзуси” асосчиси ва унинг асосий шахси Бидзина Иванишвили бўлиб, у – 1990 ва 2000-йиллар бошида ўз бойлигининг катта қисмини Россияда ишлаб топган миллиардер. Иванишвили Россияда йирик бизнес манфаатларига эга эди ва шу боис Россиянинг бизнес элитаси билан алоқаларни тўхтатиб қўймади. Бундай ўтмиш кўплаб грузияликларда у “Москва билан ҳамкорлик қилишга мойил” деган таассурот қолдирди.

Aввалги президент Михаил Саакашвилидан фарқли ўлароқ, “Грузия орзуси” Россияга нисбатан вазминлик билан мурожаат қилади ва Москвага қарши кескин риторикадан ўзини тияди. Бу партиянинг 2008 йилги уруш, Aбхазия ва Жанубий Осетия мақоми каби масалалардаги расмий позициясида яққол сезилади. Партия Россияни очиқдан-очиқ қоралаш ўрнига, ҳамкорликнинг иқтисодий жиҳатларига, можароларни тинч йўл билан ҳал қилиш йўлларини излашга эътибор қаратишни маъқул кўради, бу эса унинг россияпарастлиги ҳақидаги гумонларни мустаҳкамлайди.

Тан олиш керак, “Грузия орзуси” етакчилигида Тбилиси Россия билан узилиб қолган иқтисодий алоқаларни тиклади. Грузия иқтисодиётига муҳим ўрин тутувчи вино ва минерал сув каби маҳсулотларни экспорт қилиш бўйича бир қатор тақиқлар бекор қилинди. Россия ҳам Грузия учун муҳим иқтисодий омилга айланган сайёҳлар оқимининг асосий манбаи бўлиб қолмоқда. Ушбу сиёсат партиянинг Россияга иқтисодий қарамликни сақлаб қолиш ва ривожлантиришга мойиллигини тасдиқлайди.

“Грузия орзуси” ҳам ўзини анъанавий қадриятларни қўллаб-қувватловчи партия сифатида кўрсатмоқда, бу эса Россиянинг сиёсий йўналишига яқин. Хусусан, партия Ғарбда норозиликка сабаб бўлаётган ЛГБТ+ ҳамжамиятларини қўллаб-қувватлаш каби либерал ислоҳотларга қарши. Шунингдек, Россияда машҳур “хорижий агентлар тўғрисида”ги қонун, гарчи мамлакат президенти ва халқнинг каттагина қисми қарши бўлса-да, Грузияда ҳам қабул қилинди. Бу Грузияни Европадан узоқлаштирди ва мамлакат ичида россияпараст кайфиятдаги оломон учун майдон ҳозирлади.

Мазкур партия 2020 йиллардан бошлаб Ғарбнинг мамлакат ички сиёсатига таъсиридан норозилигини фаол намоён эта бошлади. Бу, айниқса, сўнгги намойишлар ва демократик ислоҳотлар талабларидан сўнг, AҚШ ва Европа Иттифоқининг Грузиядаги сиёсий жараёнларга аралашувини танқид қилишда намоён бўлди. Партия ўз риторикасида Ғарбга қарши фикрдан фойдаланади, Ғарбни Грузия жамиятига аралашиш ва салбий таъсир ўтказишда айблайди, бу эса россияпараст қарашларнинг айни ўзи ҳисобланади.

Партия кўпинча Россиянинг минтақадаги манфаатларига содиқ ҳисобланган қарорлар қабул қилади. Масалан, Грузия Украинани қўллаб-қувватлаётганини даъво қилса-да, ҳукумат Россияга қарши санкцияларда иштирок этишдан ўзини тийиб, иқтисодий алоқаларни давом эттирмоқда, бу эса Ғарбнинг ҳақли танқидига учради. Бу ёндашув Россияга Грузияни Кавказдаги нейтрал ёки ҳатто содиқ ҳамкор сифатида кўриш имкониятини беради, бу ҳам “Грузия орзуси”нинг россияпарастлигини тасдиқлайди.

Грузия ташқи сиёсатининг ривожланиш вектори

Яқин йилларда Россия таъсири остида Грузиянинг сиёсий йўналишининг ўзгариши бир неча омилларга боғлиқ бўлади.

Жумладан, яқин келажакда Грузия раҳбарияти Россия билан иқтисодий ҳамкорликдан фойда олиб, Ғарб билан тўлиқ қарама-қаршиликдан қочиб, Москва ва Ғарб ўртасида маневр қилишда давом этиши мумкин.

Албатта, Грузия керакли ислоҳотларга эришмагани учун яқин йилларда ЕИ ва НAТО билан тўлиқ интеграция бўлиши даргумон. Бироқ Ғарбнинг Грузияга нисбатан юритаётган сиёсати геосиёсий вазият ва минтақада Россияга қарши мувозанат яратиш зарурлигига қараб ўзгариши мумкин.

Табиийки, ички барқарорликни сақлаш ва ҳукуматни жамоатчилик томонидан қўллаб-қувватлаш – Тбилисининг узоқ муддатли ташқи сиёсат стратегиясининг калити бўлади. Aҳолининг бир қисмидаги россияпарастлик ва Москва билан иқтисодий алоқаларнинг барқарорлиги бу сиёсатнинг муваффақиятини таъминлаб беради.

Мухтасар қилиб айтиладиган бўлса, Грузия бугун Европа интеграцияси ёки Москвага нисбатан прагматикроқ йўналиш ўртасида танлов қилишга мажбур бўлган сиёсий чорраҳада турибди. Келгуси йилларда унинг стратегияси, эҳтимол, мамлакатга сиёсий мустақилликни сақлаб қолиш ва геосиёсий хавф-хатарлардан қочиш имконини берувчи ҳамда мослашувчан мувозанатни сақлашга урғу бериши мумкин.