Бизда “палакат”, Ғарбда Мёрфи қонунлари

Тасаввур қилинг, тўйга тайёргарлик кўряпсиз. Жудаям синчков одамлигингиз боис ҳамма иккир-чикирларни инобатга олдингиз. Ҳар бир эҳтимолий нохушликнинг чорасини кўриб қўйдингиз.

Тўй бошланди. Шу пайт тўсатдан маълум бўладики, айрим муҳим ва қадрдон одамларни тўйга айтиш эсдан чиққан, ҳали у нарса, бу нарса кам. Хуллас, фалокату кўнгилсизликлар сиз кутмаган жойдан судралиб чиқиб келаверади.

Ёки ишхонага текширувчи келиб қолди дейлик. Худди атайлаб қилгандек айнан ўша куни нимадир камчиликларга йўл қўйилади, нимадир хатолар ошкор бўлади.

Биз ғудраниб “фалокат” деб қўямиз. Ғарбда Мёрфи қонунлари иш берди, дейишади.

Хўш, Мёрфи қонунлари нима? Ўзи улар ростан ҳам қонунми?

Мёрфи қонунлари: тарихи, моҳияти ва қўлланилиши

Тарихий маълумот

Мёрфи қонунлари, эҳтимол, ҳаётда кутилмаган муаммолар ва муваффақиятсизликларга дуч келган ҳар бир кишига таниш. "Aгар бирор иш нотўғри бўлиши керак бўлса, албатта нотўғри бўлади" ибораси ушбу ҳодисанинг асосий ғоясини акс эттиради. Aммо бу қонунлар қаердан пайдо бўлган ва улар қандай қилиб машҳурликка эришди?

Мёрфи қонунлари тарихи 1949 йилда муҳандис капитан Эдвард Мёрфи учувчи ва фазогирларга таъсир қилувчи босим чегараларини синаб кўришга қаратилган AҚШ аэрокосмик лойиҳаси устида ишлаган пайтдан бошланади. G-кучларини ўлчаш учун сенсорлардан фойдаланган бир тажриба муваффаққиятсиз тугади, чунки барча сенсорлар нотўғри ўрнатилган экан. Кейин Мёрфи қўл остидагиларнинг хатосидан норози бўлиб: "Aгар буни нотўғри қилишнинг бирон-бир усули бўлса, улар албатта буни нотўғри қилишади" деди. Бу шарҳ кейинчалик Мёрфи қонунлари деб номланувчи тамойилларни яратиш учун асос бўлди.

Лойиҳа AҚШ ҳарбий-ҳаво кучларининг авиация операциялари хавфсизлиги ва самарадорлигини ошириш учун инсоний ва техник имкониятларни фаол синовдан ўтказиш бўйича саъй-ҳаракатларининг бир қисми эди. Мёрфи томонидан айтилган ибора ва ғоялар тезда ҳамкасблари орасида тарқалди ва вақт ўтиши билан муҳандислик ва илмий доираларда муҳокама мавзусига айланди.

Мёрфи қонунларининг моҳияти

Мёрфи қонунларини оддий бир ғояга жамлаш мумкин: агар хато ёки муваффаққиятсизлик юз бериш эҳтимоли бўлса, у албатта содир бўлади. Гарчи бу ҳаётга тушкунлик билан қарашдек туюлса-да, Мёрфи қонунлари режалаштириш ва юзага келиши мумкин бўлган муаммоларни олдиндан кўриш муҳимлигини таъкидлайдиган бир қатор тамойилларни ўз ичига олади. Мёрфи қонунларининг асосий формулаларидан баъзилари қуйидагилардан иборат:

1. Aгар бирор нарса нотўғри бўлиши керак бўлса, у албатта нотўғри бўлади.
2. Ҳеч нарса ҳеч қачон режадагидек кетмайди.
3. Ҳамма нарса сиз кутганингиздан кўпроқ вақт олади.
4. Муаммонинг бир манбасини ҳал қилсангиз, бошқаси пайдо бўлади.
5. Ишлар бир зумда кетаётганда, бирор нарсани унутган бўласиз.

Ушбу тамойиллар хатолар юзага келиши мумкин бўлган ҳар қандай вазиятни олдиндан айтиб бўлмаслиги ва кутилмаган оқибатларга олиб келиши мумкинлиги ҳақидаги тушунчани ифодалайди.

Мёрфи қонунларининг ҳаётда қўлланилиши

Мёрфи қонунлари ҳаётий вазиятларнинг кенг доирасига тааллуқлидир ва турли соҳалардаги муаммоларни олдиндан кўра билиш ва олдини олишда фойдали бўлиши мумкин:

1. Муҳандислик ва лойиҳалаштириш

Муҳандислик ва технология соҳаларида Мёрфи қонунлари кўпинча лойиҳаларнинг рискли ва заиф томонларини баҳолаш учун услубий ёндашув сифатида қўлланилади. Муҳандислар ва дизайнерлар тизимдаги носозликлар ёки бузилишларга олиб келиши мумкин бўлган хатолар ва омилларни фаол равишда ҳисобга олишга ҳаракат қилишади.

Масалан, фазовий кемалар ёки дастурий таъминотни ишлаб чиқишда мутахассислар Мёрфи қонунларидан ҳар қандай мумкин бўлган носозликларни олдиндан билиш ва бартараф этиш учун фойдаланишади.

2. Бизнес ва лойиҳаларни бошқариш

Лойиҳани бошқаришда Мёрфи қонунлари стратегик режалаштиришда муҳим рол ўйнайди. Менежерлар ҳар қандай вақтда кутилмаган муаммолар пайдо бўлишини тахмин қилиб, хавфларни бошқариш (риск менежмент) ва инқирозни режалаштиришни ишга солишади.

Бюджет ва лойиҳаларнинг муддатларини режалаштиришда жиддий молиявий ва вақт йўқотишларига йўл қўймаслик учун мумкин бўлган кечикишлар ва кутилмаган харажатлар ҳисобга олинади.

3. Кундалик ҳаёт ва шахсий вазиятлар

Кундалик ҳаётда одамлар кўпинча Мёрфи қонунларига муҳим учрашувга кечикканларида, шошиб қолганларида ёки энг ноқулай вақтда муҳим ҳужжат йўқолиб қолганда ёки машиналари бузилганда дуч келишади.

Мёрфи қонунларини тушуниш одамларга кутилмаган қийинчиликларга кўпроқ тайёр бўлишга, хотиржамликни сақлашга ва энг ноаниқ вақтда юзага келиши мумкин бўлган муаммоларга ечим излашга ёрдам беради.

4. Тиббиёт ва соғлиқни сақлаш

Соғлиқни сақлаш ва тиббий тадқиқотларда Мёрфи қонунлари беморларни даволаш ёки тадқиқот ўтказишда юзага келиши мумкин бўлган хатолар ва асоратларни олдиндан билиш учун қўлланилади.

Тиббиёт мутахассислари ва тадқиқотчилар ушбу концепциядан беморларнинг соғлиғи ва ҳаётига хавфларни камайтириш учун хавфсизроқ ва ишончли процедураларни яратиш учун фойдаланишади.

Мёрфи қонунлари фалсафа сифатида

Кўриниб турган тушкунликка қарамай, Мёрфи қонунлари дунёга реал қарашнинг бир усули ҳисобланади. Улар одамларни ўз ишларини эҳтиёткорлик билан режалаштиришга чақиради, ортиқча оптимизмдан огоҳлантиради ва тақдирнинг турли кутилмаган бурилишларига тайёр туришга ундайди. Мёрфи қонунлари бизга кўп фойдали нарсаларни ўргатади: аввало, олдиндан ўйлашни ўрганамиз: нафақат энг яхши сценарийни, балки энг ёмон сценарийни ҳам режалаштириш муҳимдир. Қолаверса, мослашувчанлик муҳим хислат. Бу ўзгаришларга тезда мослашиш ва жавоб бериш қобилияти кутилмаган ҳодисалар таъсирини минималлаштиришга ёрдам беради. Шунингдек, қатъийлик керак бўлади. Мёрфи қонунлари муваффаққиятсизлик ҳаётнинг бир қисми эканини эслатиб туради ва у билан курашишни ўрганиш жуда муҳим.

Мёрфи қонунларининг башоратлари ва аҳамияти

Мёрфи қонунлари замонавий шароитларда ҳам долзарб бўлиб қолмоқда ва келажакда амалда бўлиши мумкин. Технологиянинг ривожланиши, тизимларнинг мураккаблиги ва автоматлаштиришга боғлиқлиги ошиши билан хавфлар ва эҳтимолий носозликлар янада муҳимроқ бўлади. Компаниялар, муҳандислар ва олимлар жараёнларни яхшилаш ва юзага келиши мумкин бўлган муаммоларнинг олдини олиш учун Мёрфи қонунлари тамойилларидан фойдаланишда давом этишади. Хулоса қилиб айтганда, Мёрфи қонунлари нафақат ҳодисалар қандай нотўғри кетиши мумкинлиги ҳақидаги қоидалар тўплами, балки ўзгарувчан ва олдиндан айтиб бўлмайдиган дунёга мослашиш учун қўлланма ҳамдир.