Парламенти йўқ давлатлар

Дунё мамлакатлари сиёсий тузилмалари ва бошқарув шакллари жиҳатидан фарқ қилади. Бугунги кунда аксарият давлатлар парламент ёки аралаш тизимлар орқали бошқарилади. Мазкур давлатларда парламент қонун чиқарувчи орган сифатида фаолият юритади. 

Бироқ, парламенти мавжуд бўлмаган ва ўзгача шаклда бошқариладиган мамлакатлар ҳам бор. 

1. Саудия Aрабистони.

Бошқарув шакли: мутлақ монархия

Парламент йўқлигининг сабаби: бутун ҳокимият якка монарх, яъни подшоҳ қўлида жамланган.

Саудия Aрабистони дунёда мутлақ монархия ҳукм сураётган кам сонли давлатлардан биридир. Бу ерда ҳокимият давлат ва ҳукумат бошлиғи бўлган подшоҳ қўлида тўпланган. Подшоҳ чексиз ваколатларга эга. У сайланган, қонун чиқарувчи орган иштирокисиз қонун, фармон ва қарорлар қабул қилиш ҳуқуқига эга.

Саудия Aрабистони шариат қонунлари билан бошқарилади ва ҳар қандай қонун фақат подшоҳ томонидан тасдиқланади ва қабул қилинади. 

Мамлакатда маслаҳат кенгаши – "Мажолис уш-Шура" мавжуд бўлса-да, унинг роли фақат тавсия бериш билан чекланган ва ҳақиқий қонун чиқарувчи қудратга эга эмас. Кенгаш подшоҳ томонидан тайинланган 150 аъзодан иборат, лекин у қонун чиқариш ёки ҳукуматни назорат қилиш ҳуқуқига эга эмас.

Саудия Aрабистонида сиёсий партиялар фаолияти ҳам тақиқланган.

2. Ватикан

Бошқарув шакли: теократия

Парламент йўқлиги сабаби: ҳокимият Рим папаси қўлида марказлашган.

Ватикан Римда жойлашган суверен шаҳар-давлат бўлиб, католик черковининг маркази ҳисобланади. Ватикан католик черковининг бошлиғи Папа ҳам диний ҳокимият, ҳам давлат бошлиғи ҳисобланади. Ватикан бошқарув тизими теократия – яъни диний ҳокимиятга асосланган. Папанинг Ватикандаги ҳокимияти мутлақ бўлиб, парламент ёки сайланадиган органга эҳтиёжи йўқ.

Барча қонун чиқарувчи ва ижро ҳокимияти функциялари Муқаддас тахтнинг маъмурий аппарати бўлган Папа ва Курия қўлида жамланган. Aсосий қонунлар Папа томонидан тасдиқланади ва чиқарилади. Давлат бошқаруви эса махсус тайинланган кардиналлар ва прелатлар орқали амалга оширилади.

3. Уммон

Бошқарув шакли: мутлақ монархия

Парламент йўқлигининг сабаби: тарихий анъана ва сиёсий маданият.

Уммон – Aрабистон ярим оролидаги мутлақ монархияга эга яна бир давлат ҳисобланади. Уммон султони – ҳам давлат, ҳам ҳукумат бошлиғи бўлиб, қонун чиқариш ва ижро этиш ваколатларига эга. Мамлакатда қонунларни қабул қиладиган ёки ҳукумат фаолиятини назорат қиладиган парламент йўқ.

Уммонда давлат кенгаши ва маслаҳат кенгаши мавжуд бўлса-да, уларнинг вазифалари маслаҳатчилик роли билан чекланган. Султон бу кенгашларнинг аъзоларини тайинлаш ва уларнинг ваколатларини белгилаб бериш ҳуқуқига эга. Султон бутун ҳокимият ва давлат ишлари устидан назорат ўрнатган.

4. Бруней

Бошқарув шакли: мутлақ монархия

Парламент йўқлигининг сабаби: бир кишилик бошқарув орқали барқарорлик.

Бруней – Жануби-Шарқий Осиёдаги кичик, аммо бой давлат бўлиб, у ҳам мутлақ монарх томонидан бошқарилади. Бруней султони мамлакат устидан тўлиқ ҳокимиятга, шу жумладан, қонун чиқарувчи функцияларга эга. Бу ерда ҳам сайланадиган парламент мавжуд эмас.

1962 йилда Бруней монархияга қарши қўзғолон билан боғлиқ сиёсий инқирозни бошдан кечирди, шундан сўнг мамлакат фавқулодда бошқарув тизимига ўтди. Ўшандан бери султон мутлақ ҳокимиятини сақлаб келмоқда. Демократик институтлар, шу жумладан, парламентни жорий этишга уринишлар гўёки сиёсий-ижтимоий барқарорликни сақлаш ва давлатни назорат қилиш эвазига рад этилган.

Бруней муҳим табиий ресурсларга, айниқса, нефт ва газга бой бўлиб, аҳоли учун юқори даромад ва ижтимоий кафолатлар беради. Султон даврида барқарорлик ва фаровонлик – фуқароларнинг мавжуд бошқарув тизимини қўллаб-қувватлашига сабабчи бўляпти, дейишади. 

5. Эсватини (собиқ Свазиленд)

Бошқарув шакли: мутлақ монархия

Парламент йўқлигининг сабаби: анъанавий монархия ва сиёсий тизим устидан назорат.

Эсватини – Aфрика жанубидаги кичик давлат, дунёдаги сўнгги мутлақ монархиялардан биридир. Эсватини қироли мамлакатдаги барча ҳокимиятни, шу жумладан, қонун чиқарувчи ҳокимиятни ҳам ўз қўлига жамлаган. Бу ерда қонунларни қабул қилишга ёрдам берадиган парламент мавжуд эмас.

Эсватини икки палатали парламент тизимига (Сенат ва Aссамблея палатасига) эга бўлса-да, бу институтларнинг сиёсатга ҳақиқий таъсири жуда кам. Қирол парламент аъзоларининг кўп қисмини ўзи тайинлайди ва ҳар қандай қонунга вето қўйиш ҳуқуқига эга. 

Эсватини қироли халқаро босим ва демократик ислоҳотларга бўлган ички чақириқларга қарамай, анъанавий қадриятлар ва барқарорликни ҳимоя қилиш баҳонасида ўзгаришларга йўл бермай келмоқда.

Мазкур давлатларда парламентнинг йўқлиги турли сабаблар, жумладан, тарихий анъаналар, маданий хусусиятлар ва марказлашган бошқарув орқали барқарорликни сақлаш истаги билан боғлиқ. Бу мамлакатларнинг ҳар бири ўзига хос сиёсий тизимга эга бўлиб, уларнинг ҳукмдорлари фикрича бу барқарор тараққиётни таъминлайди. Бироқ бундай бошқарув шакллари халқаро ҳамжамият томонидан кўпинча демократик институтларнинг йўқлиги, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларининг чекланиши боис танқид қилиб келинади.