Россия ҳукуматидаги янги ўзгаришлар нимадан дарак беради?

Россиянинг Украинага қарши уруши мамлакатни уруш машинасига мослашишга мажбур қилмоқда. Россия Федерацияси президенти Владимир Путиннинг янги маъмуриятининг таркиби шундан дарак беради. Аввалига “уч кунда Киевни олиш билан якунланади”, дея тахмин қилинган уруш энди мунтазам, “сурункали” тус олаётган кўринади.

Россиялик иқтисодчи Владислав Иноземцевнинг таъкидлашича, “ҳарбий операция” мамлакат иқтисодий фаолиятининг бир қисмига айланмоқда. “Энди уруш – худди бюджетни шакллантириш, Марказий банк ставкаларини ўзгартириш ёхуд биржа хабарлари каби мунтазам, кун тартибидаги масалага айланиб қолади”, дейди иқтисодчи.

Уруш мунтазам кун тартибида бўлади

Россия Президентининг янги тайинловлари ёки маъмурий-сиёсий “рокировка”лари асосан ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва мудофаа тизимига дохил эканини кўриш мумкин.

Россия Қуролли кучлари Бош штаби бошлиғи Валерий Герасимов ўз жойида қолди. Бироқ, 12 йил лавозимидан қўзғалмай ўтирган Сергей Шойгу Россия Мудофаа вазири лавозимидан кетказилди. Уни ҳозирча Россия Хавфсизлик кенгаши котиби лавозими билан “овутишган”. Шойгунинг кейинги тақдири нима бўлишини вақт кўрсатади. Зеро, бу ўзгариш Путиннинг Украинадаги уруш натижаларидан норози экани билан боғлиқ бўлиши мумкин.

Россия Мудофаа вазири лавозимига иқтисодчи Андрей Белоусов тайинлагани эса катта мунозараларга сабаб бўлди.

Аслини олганда Шойгу Мудофаа вазири этиб тайинлаганида ҳам шундай мунозаралар туғилган. Боиси – Шойгу умрида армияда ҳарбий хизмат ўтамаган шахс. У – қурувчи ва фавқулодда ҳолатлар бўйича мулозимликда ўзини кўрсатиб, Путиннинг ишончини қозонган холос. Шунинг учун Белоусовнинг, яъни ҳарбий бўлмаган шахснинг Мудофаа вазири этиб тайинланиши Путин дунёқарашидан келиб чиқилса, унчалик ҳам кутилмаган ҳолат эмас.

Пул бўлса - уруш ҳам бўлади

Урушда жонли куч –аскарлар, стратегия ва тактика, қурол-яроғ ва ҳарбий техника, тажриба ҳамда бошқарув ва энг асосийси - пул муҳим ўрин тутади. Пул бўлмаса қолган омиллардан умидни узса ҳам бўлаверади. Аскарий кучларнинг иложи топилган – худди Сталин Иккинчи жаҳон урушида миллионлаб аскарларни аямасдан жангга ташлаб, сон жиҳатдан устунлик ёрдамида натижага эришгани каби, Путин ҳам аскарларни аяб ўтиргани йўқ. “Аскар кетса кетсин, обрў кетмасин”, қабилида иш тутмоқда. Техника ва микрочиплар муаммосини эса “дўстлари” - сателлит давлатлар ҳамда Хитой ёрдамида амаллаяпти. Омборларда сақланаётган, бундан 40 йил олдин консервацияга қўйилган ҳарбий техникалар ҳам таъмирланиб, урушга ташланмоқда, Эрон ва Шимолий Корея каби давлатлардан қурол-яроғ сотиб олинмоқда ёки уларни Россияда ишлаб чиқариш ҳажми кўпайтирилмоқда.

Путиннинг янги тайинловларига келсак, бу билан президент то дунёдан кўз юмгунича бўлган муддатда урушни “ҳукумат фаолиятининг муҳим йўналиши” этиб белгилаб қўйди.

«Ҳамма нарса ҳолдан тойдирувчи уруш босқичига ўтказилди. Бу эса, ким кўпроқ ҳарбий ресурслар ҳамда қурол-яроғ ишлаб чиқарса ёки сотиб олиш қудратига эга бўлса, ўша тараф урушда ютади, деганидир” дея муносабат билдирган яна бир эксперт, Барселонадаги Помпеу Фабра Университети профессори Рубен Ениколопов.

Дарҳақиқат, Ғарб экспертларининг тахмин қилишича, Белоусов каби иқтисодчининг Мудофаа вазири этиб тайинлангани - урушнинг ҳали анчага чўзилиши мумкинлиги, Путин айнан шундай сценарийга тайёрланаётганини англатади. Россия сиёсий орбитасидаги сателлит давлатлар, шунингдек, қудратли Хитой туфайли Кремл уруш учун турли йўллар билан маблағ топиш, чекловларни ҳийла билан айланиб ўтиш ҳамда узлуксиз ҳарбий-молиявий-техник таъминотнинг уддасидан чиқмоқда. Бунинг устига, Путин янги сайланган президент сифатида илк сафарини Хитойга уюштирди. Бу ҳам Россиянинг ҳали-бери тинкаси қуримаслиги, Путиннинг агрессорлик иштаҳаси пасаймаслиги ҳамда Украинадаги уруш ҳали анча вақтгача халқаро ҳамжамиятни ташвишга солиб туришига билвосита ишора бўлиши мумкин.

“Пулнинг сарҳисоби олиниши шарт!”

Янги мудофаа вазири Андрей Белоусов - “соф” иқтисодчи. Илмий фаолиятдан сўнг иқтисодий прогнозлаш тизимига ўтган. 2006-2008 йилларда Россия Иқтисодий тараққиёт вазирининг ўринбосари, 2012-2013 йилларда шу вазирлик раҳбари сифатида фаолият юритган.

Кейин эса 2020 йилгача Президент ёрдамчиси, 2024 йил 7 майгача, яъни Россия ҳарбийлари биринчи раҳбарига айлангунича қадар Россия ҳукумати раисининг биринчи ўринбосари сифатида хизмат қилган.

Белоусов каби иқтисодчининг, бунинг устига ҳарбий соҳадан умуман узоқ бўлган мулозимнинг мудофаа вазири этиб тайинланганига Песков расман изоҳ берди. Президент матбуот котибининг айтишича, бугун жанг майдонида иннновациялар учун очиқ бўлган, ислоҳот билан боғлиқ тавсия ҳамда қарорларни соҳага яшин тезлигида татбиқ эта оладиган мутахассислар ғалаба олиб келади. “Лекин бу қарор ҳозирги координаталар тизими ўзгариб қолади, дегани эмас” дея муносабат билдирган Песков.

Бироқ муқобил талқинларга кўра, Белоусовнинг мазкур лавозимга ўтказилгани Россия армиясини молиялаштириш борасида катта муаммолар бошланганидан дарак беради.

Маълумки, Украинага уруш бошлашдан аввал Россия армиясининг тайёгарлиги ва қудратининг олий даражада эканлигига ҳеч ким шубҳа қилмас эди. Уни дунёдаги иккинчи армия деб тан олишарди. Шойгу бошлиқ генераллар Путинни ҳам шунга ишонтиришган. Бироқ Украинага ҳужум бошлангач, армияда коррупция, ўғирлик, қўшиб ёзиш, ёлғон ҳисоботлар ва кўзбўямачилик кўлами ниҳоятда кенглиги ошкор бўлиб қолди. Минглаб ҳарбий техникаларни таъмирлаш ва сақлаш учун ҳукуматдан миллиардлаб доллар олинган бўлсада, аслида бу пулларнинг кичик қисми мақсадга мувофиқ сарфланган холос.

“Ишқилиб либерал иқтисодчи бўлмасин..”

Лекин Белоусовнинг Мудофаа вазирлигига тайинланиши урушнинг молиявий таъминотини яхшилайди, дейиш ҳам тўғри эмас.

Россия собиқ бош вазири Михаил Касьяновнинг фикрича, Белоусов - консерватив мулозим, унинг иқтисодий қарашлари “ғирт” советча. Тўғри, у айни шароитда урушга режали иқтисодиётни татбиқ этмайди, бироқ у иқтисодиётни давлат бошқариб туриши керак деган қарашларда собит. Унга қолса, пул керак бўлса, қўрқмасдан зарб этиб, ишлатиш керак – инфляция ва нарх ошиши, халқ фаровонлигининг пасайиб кетиши урушдек муаммо олдида охирги масала. Қаттиқ монетар сиёсат ўтказиш ҳам шарт эмас, давлат томонидан назорат қилинса кифоя!

Урушга қарши экспертлар эса Белоусовнинг шундай дунёқарашга эгалигидан хурсанд. “Ишқилиб либерал иқтисодчи бўлмасин, акс ҳолда урушни молиялаштиришни яхшилаши мумкин”, дея фикр билдирган айрим таҳлилчилар.

Шу билан бирга, Белоусовнинг янги лавозимга тайинланиши уруш иқтисодиётини кўзлаб амалга оширилмаган бўлиши ҳам мумкин. Ҳукумат бошлиғи Мишустин армиянинг ҳукуматга қарши бош кўтармаслигига ишонч ҳосил қилиш (Пригожин исёнини эсланг – таҳр.), умуман Шойгуни ҳукуматдан йўқотиш пайида юрганди. Мишустин шу мақсадига эришган холос.

Путин урушни давом эттирмоқчими?

Хотима сифатида шуни айтиш мумкинки, Путиннинг кейинги президентлик муддати уруш билан чамбарчас боғлиқ бўлади. Юқорида зикр этилган жиҳатлар урушнинг ҳали анчага чўзилиши мумкинлиги, Путин айнан шундай сценарийга тайёрланаётганини англатади. Ғарбнинг мазкур уруш молиявий илдизларини қирқишга уринишлари - турли санкция ва чекловлар эса, афсуски, кутилган самарани бермаяпти. Россия сиёсий орбитасидаги сателлит давлатлар, шунингдек, қудратли Хитойнинг ёрдами туфайли Кремл уруш учун турли йўллар билан маблағ топиш, чекловларни ҳийла билан айланиб ўтиш ҳамда узлуксиз ҳарбий-молиявий-техник таъминотнинг уддасидан чиқмоқда.

Шунингдек, собиқ ҳукумат раиси Касяновнинг ишонч билан айтишича, Белусовнинг бюрократ экани ва советча фикрлаши Путинга ёқади, чунки унинг ўзи ҳам шунда фикрлайди. Путин янги вазирнинг “жуда ғайратли бўлиши, Мудофаа вазирлигида рўй бераётган жараёнларни  - жумладан, ҳарбий буюртмалар, молиявий ва хўжалик ишлари, таъминот ва тўловлар масаласида назоратни қўлга олиб, тартиб ўрнатиши”дан умид қилмоқда.

Хулоса қилиб айтсак, айни муҳит сақланиб қолса, Россияда ҳарбий-саноат мажмуаси бутун мамлакат иқтисодиётининг локомотив кучига айланди. Бу эса яна ўша қайғули прогнозни исботлайди: Москва узоқ муддатли, ҳолдан тойдирувчи урушга тайёрланмоқда...

Абулфайз Сайидасқаров шарҳлади.