Олдинда банк тизимини янаям ёмон схемалар кутмоқда

Тайёрланаётган лойиҳага кўра, ҳукумат давлат банкларининг қарз ва кредитларини капиталга конвертация қилмоқчи. Соддароқ айтганда, давлат банклари Иқтисодиёт ва молия вазирлиги, ФРРУ ва бошқа фондлар олдидаги қарзларини қайтаришмайди, қарз суммалари капиталдаги улушга айланади, деб ёзмоқда иқтисодчи Отабек Бакиров.

Ўзи бу схема нега ва қаердан пайдо бўлди?

Биринчидан, охирги 7 йилда давлат банкларига киритилган 4,5 млрд.доллар (https://t.me/the_bakiroo/7399) самарасизлик ва ҳеч бўлмаса инфляцияни қоплай оладиган фойда генерация қила олмаслик натижасида қадрсизланиб бўлди (кўп такрорлаганимиздек, ўчоқда ёқилган пулларга айланди). Давлат яна капитални ошириб бермаса, боқиманда давлат банклари бошқа кредит бера олишмайди, фаоллиги кескин чекланади.

Иккинчидан, охирги 7 йилда давлат ўз назоратидаги банкларнинг нафақат капиталига пул киритган, бир неча юз триллионлик қарз ва кредитлар ҳам берган. Лекин бу триллионлик қарз ва кредитлар соғлом, фойда яратадиган ва рақобатли лойиҳалар ўрнига, маъмурий тарзда маъқулланган ва аксарида пул ўзлаштириш учун шиширилган ўлик лойиҳалар бўлган. Ёмон активлар бўйича қайтим йўқ, улар тинимсиз реструктуризация ва пролонгация қилиб келинмоқда, табиийки, давлат банкларининг давлат олдидаги кредит ва қарзларини қайтариши тобора қийинлашиб бормоқда.

Учинчидан, давлат банкларининг рейтинги тўлиқ давлат қўлловига боғланган. Давлат қўллови омили олиб ташланса, ўта паст самарадорлик, сифатсиз бошқарув ва ёмон ликвидлик силсиласида барча давлат банкларининг рейтинги С тоифага тушиши эҳтимоли жуда юқори. Эҳтимолий дефолт рейтинги мўрт давлат банклари учун қандай занжирли оқибатлар яратишини банкирлар ҳарқалай тасаввур қила олишади. Қарор қабул қилувчилар ҳам, қанчалик реалликдан узоқлашиб кетишганига қарамай, давлат банкларининг заифлик чегараларини билишади, бунинг устига олдинги хато қарорларнинг хато деб айтмаганликлари учун уларнинг ҳам етарлича ички айбдорлик ҳиссалари бор.

Шундай шароитда, айниқса, стратегик қарорларнинг горизонти узоғи билан 3 ойни ташкил этаётган пайтда, бунинг устига солиқ тўловчиларда "нега бюджет пулини қайтариш ўрнига ёқишда давом этмоқдасизлар?", деган саволни бера олиш имконияти йўқлигида қарз ва кредитларни капиталга айлантириш схемаси қутқарувчидек кўринади. Йўқ, иқтисодиёт ва банк тизими учун эмас, олдинги хато қарорларнинг ташаббускорлари учун, давлат банкларининг лаббайчи, садоқатли менежменти учун номенклатурадаги умри бирмунча узаяди.3 ойга, балки 6 ойга. Уёғига худо пошшо.

Ўтириб қолган наркоманни "дори"дан узиш ўрнига, янги дозани бериш каби деган ўхшатиш бу ерда унча тўғри келмайди. Лекин мени Аргентина, Шри-ланка, Ливан, Миср иқтисодиётлари бошдан кечираётган бўҳронлар мисолларидаги тобора кўп мос тушаётган параллеллар чуқур ташвишга солади. 

Эслатиб ўтаман, Аргентина, Шри-ланка, Ливан ва Мисрни умумлаштирадиган энг катта ўхшашлик шуки, бу бўҳронларга битта хато эмас, аввали хатоларни тан олиш ўрнига уларни хаспўшлаш туфайли йўл қўйилган янги ва янги хатолар замин яратган.