Tramp Yevropa Ittifoqini zaiflashtirmoqchimi?

AQSh Italiya, Avstriya, Polsha va Vengriyaga alohida eʼtibor qaratmoqda.

Qoʻshma Shtatlar yaqinda yangi Milliy xavfsizlik strategiyasini eʼlon qildi. Sizib chiqqan hujjat loyihasiga koʻra, AQSh Yevropa Ittifoqini beqarorlashtirish maqsadida qitʼadagi toʻrtta davlatga taʼsir oʻtkazishni koʻzlayotgani aytilmoqda.

Donald Tramp yana prezidentlik lavozimiga qaytgach, transatlantik munosabatlar ancha sovuqlashdi. 2025 yil 4 dekabr kuni eʼlon qilingan Milliy xavfsizlik strategiyasi koʻplab yevropalik siyosatchilar tomonidan ochiqcha haqorat sifatida qabul qilindi.

Har bir yangi maʼmuriyat Kongressga taqdim etadigan ushbu hujjatda Yevropa “tanazzulga yuz tutgan qitʼa” sifatida tasvirlanadi va migratsiya siyosati tufayli sivilizatsion yoʻqolish xavfi borligi taʼkidlanadi. Shuningdek, soʻz erkinligini senzura qilish va siyosiy muxolifatni bostirish haqida ham soʻz yuritiladi.

Biroq hujjatning ommaga eʼlon qilinmagan, ancha batafsilroq dastlabki loyihasi ham mavjud boʻlgani aytilmoqda. Vashingtonda joylashgan Defence One raqamli nashri ushbu loyihani koʻrganini iddao qilib, unda AQSh Italiya, Avstriya, Polsha va Vengriya bilan “Yevropa Ittifoqidan uzoqlashtirish uchun koʻproq ishlashi kerak boʻlgan davlatlar” sifatida tilga olinganini yozdi. Oq uy esa bunday loyiha mavjudligini inkor etmoqda.

Roʻyxatda Vengriyaning boʻlishi ajablanarli emas. Vengriya bosh vaziri Viktor Orban va AQSh prezidenti Tramp yaqin ittifoqchilar hisoblanadi. Orban 2016 yilgi prezidentlik saylovida Trampni qoʻllab-quvvatlagan. U oʻsha paytda buni qilgan yagona amaldagi YeI yetakchisi edi.

Ikkala siyosatchi ham bir-birining pozitsiyasidan foyda koʻradi. Orban koʻpincha YeI ichida mustaqil kuch sifatida koʻriladi, Tramp esa Yevropa Ittifoqiga chuqur ishonchsizlik bilan qaraydi. Tramp Orban haqida "mening aziz doʻstim" deb gapirgan va hatto Vengriyaga 20 milliard dollarlik moliyaviy himoya taklif qilgani aytiladi (bu yaqinda Argentinaga taklif etilgan yordamga oʻxshash). Vengriya iqtisodiyoti ogʻir ahvolda, demokratik orqaga chekinish boʻyicha xavotirlar sabab YeI mablagʻlarining katta qismi muzlatib qoʻyilgan.

Tramp shu oy boshida Politico nashriga bergan intervyusida Vengriyaga moliyaviy yordam vaʼda qilmaganini aytgan, biroq Orban buni soʻraganini tasdiqlagan.

AQSh prezidenti Italiya bosh vaziri Jorja Meloni va uning oʻng qanotdagi, neofashistik ildizlarga ega “Italiya birodarlari” partiyasiga ham iliq munosabatda. Biroq AQShdagi German Marshall Fund markazining Markaziy Yevropa boʻyicha mintaqaviy direktori Daniel Xegedishning fikricha, AQSh hukumati Meloni Yevropa Ittifoqiga qarshi chiqadi degan notoʻgʻri tasavvurga ega. U Orban bilan ayrim mafkuraviy qarashlarni boʻlishsa-da, YeI doirasida toʻsqinlik qiluvchi rol oʻynamagan. Aksincha, Meloni juda pragmatik siyosatchi boʻlib, barqaror YeI mamlakatiga nimalar bera olishini boshqalardan yaxshiroq tushunadi, dedi Xegedish DWga.

Hozirda Polsha ham, Avstriya ham oʻng populist hukumatlar tomonidan boshqarilmayapti. Ammo yaqinda bunday edi va har ikki davlatda ham oʻng qanot, yevroskeptik partiyalar hanuz juda kuchli taʼsirga ega. Avstriyada soʻnggi saylovlarda oʻta oʻngdagi Ozodlik partiyasi (FPO) eng koʻp ovoz olgan va hozir soʻrovnomalarda yetakchilik qilmoqda. Polshada esa oʻtgan yozda milliy-konservativ “Huquq va adolat” (PIS) partiyasi qoʻllab-quvvatlagan Karol Navrotskiy prezidentlik saylovida gʻalaba qozondi.

Shu sababli Tramp maʼmuriyati yaqin kelajakda bu ikki davlatga ham taʼsirini kuchaytirishga umid qilayotgani ajablanarli emas.