Madagaskarda prezident mamlakatdan qochdi, harbiylar hokimiyatni qoʻlga oldi
Bunga sentabr oyida boshlangan namoyishlar sabab boʻldi. Suv va elektr oʻchishi sabab avj olgan noroziliklar hokimiyat agʻdarilishigacha yetib bordi.
Madagaskarda qariyb uch hafta davom etgan ommaviy norozilik namoyishlaridan keyin hokimiyat oʻzgardi. Prezident Andri Radzuelin mamlakatni tark etdi va harbiylar nazoratni oʻz qoʻliga olganini eʼlon qildi.
"Biz hokimiyatni qoʻlga oldik", deb eʼlon qildi CAPSAT elita harbiy boʻlinmasi boshligʻi polkovnik Maykl Randrianirina.
Uning taʼkidlashicha, harbiylar aksariyat hukumat institutlari, jumladan Senat, Konstitutsiyaviy sud va Saylov komissiyasi ishini toʻxtatmoqda.
Biroq, Milliy Assambleya (parlament quyi palatasi) hozircha oʻz ishida qoladi. Harbiylar hokimiyatni egallab olganini eʼlon qilishdan bir necha daqiqa oldin Milliy Assambleya prezident Andri Radzuelinga impichment eʼlon qilish uchun ovoz berdi. Ushbu qarorning qonuniyligi shubhali edi: bir kun oldin, hali ham rasmiy prezident boʻlgan Andri farmon bilan parlamentni tarqatib yuborgan edi. Oʻz navbatida deputatlar bu qarorni eʼtiborsiz qoldirdilar.
Radzuelinning oʻzi dushanba kuni oʻz hayotiga xavfdan qoʻrqib, mamlakatni tark etgan. Xalqqa qilgan murojaatida u oʻzini “xavfsiz” deb eʼlon qildi va “Madagaskarning yoʻq qilinishiga yoʻl qoʻymasligini” taʼkidladi. Uning hozirgi joylashuvi aniq emas. Reuters xabariga koʻra, Radzuelin prezident Emmanuel Makronning roziligi bilan Fransiya harbiy samolyotida mamlakatdan chiqarib yuborilgan.
Fransiya oʻtmishda Madagaskarni egallab olgan; orol 1960 yilda mustaqillikka erishdi. Madagaskardagi voqealarni sharhlar ekan, Makron konstitutsiyaviy tuzumni saqlab qolish zarurligi haqida gapirdi va “Fransiya yoshlarning noroziligini tushunsa-da”, harbiylar undan oʻz maqsadlari yoʻlida foydalanishga urinmasligi kerakligini taʼkidladi. Parij esa vaziyatga bevosita aralashish niyatida emasligini taʼkidladi.
Madagaskarda norozilik namoyishlari 25 sentabrda boshlangan. Dastlab namoyishchilar elektr va suvning surunkali tanqisligidan noroziligini bildirgan, biroq ularning talablari tez orada siyosiy talablarga — hukumat va prezidentning isteʼfosiga oʻtgan.
Namoyishlar boshlanganidan bir necha kun oʻtgach, prezident hukumatni isteʼfoga chiqardi va oʻzini namoyishchilar bilan muloqot qilishga tayyorligini bildirdi. Shuningdek, u poytaxt Antananarivuda elektr taʼminotidagi uzilishlar bir oy davom etsa, oʻz ixtiyori bilan isteʼfoga chiqishga vaʼda berdi. Bu noroziliklarni toʻxtata olmadi. Ularni kuch bilan bostirishga urinishlar, BMT maʼlumotlariga koʻra, 22 kishining oʻlimiga sabab boʻlgan, rasmiylar esa 12 namoyishchining oʻlimini tasdiqlagan.
Namoyishlar bilan bogʻliq vaziyat dam olish kunlarida, elita CAPSAT boʻlinmasi namoyishchilarga qoʻshilgach, keskin oʻzgardi. Maxsus kuchlar bundan buyon hukumat buyrugʻiga boʻysunmasliklarini eʼlon qildi va jandarmeriya va boshqa armiya boʻlinmalarini ham shunday qilishga chaqirdi.
CAPSAT Madagaskardagi eng nufuzli xavfsizlik kuchlaridan biridir. Andri Radzuelinning oʻzi boʻlinma koʻmagiga tayanib, 2008 yilda davlat toʻntarishi natijasida hokimiyatga kelgan.
Madagaskar dunyodagi eng qashshoq mamlakatlardan biri boʻlib, turmush darajasi hatto Afrika qitʼasidagi aksariyat mamlakatlardan ham past. Oʻrtacha daromad yiliga taxminan 600 dollarni tashkil etadi va aholining taxminan toʻrtdan uch qismi qashshoqlik chegarasida yashaydi (Jahon banki tomonidan kuniga bir kishi uchun 2,15 dollar deb belgilangan).
Koʻpgina xalqaro ommaviy axborot vositalari taʼkidlaganidek, Madagaskardagi norozilik namoyishlari Nepal, Marokash va Indoneziyadagi shunga oʻxshash soʻnggi noroziliklardan ilhomlangan boʻlib, ularda asosan yoshlar ishtirok etgan (bu norozilik namoyishlari umumiy tarzda "Z avlod namoyishlari" deb nomlangan). Ijtimoiy tarmoqlarning bloklanishi tufayli norozilik namoyishlari boshlangan Nepalda namoyishchilar bosh vazirni isteʼfoga chiqarishga va muvaqqat hukumat oʻrnatishga majbur qilishdi.