Oʻzbekistonda sanoat oʻsishi sekinlashmoqdami?

2025 yil yanvar oyida sanoat ishlab chiqarishining oʻsish surʼati 4,3% ni tashkil etdi — bu yil boshidagi davrda korxonalar faoliyati uchun yaxshi koʻrsatkich boʻlib, kelgusi davrlarda muvaffaqiyatli iqtisodiy faoliyatni anglatadi.

Albatta, agar oʻtgan yilning yanvar oyida 16,6% ga rekord darajadagi oʻsish bilan solishtirilsa, hozirgi oʻsish surʼati unchalik hayratlanarli emas. Biroq, oʻsish surʼatlarining sekinlashayotganligi haqida hozircha gapirishga juda erta.

Iqtisodiyotda asosiy qonun – bu tovarlarga boʻlgan talab va ularning taklifi oʻrtasidagi muvozanatga intilishdir. Ammo, korxonalarning faoliyati sharoitlari va aholining ehtiyojlari doimo oʻzgarib turadi. Agar oʻzgarishlar sezilarli katta boʻlsa, ishlab chiqarishning keskin oʻsishi yoki qisqarishining qisqa muddatli taʼsiri boʻlishi mumkin, bu holat bozorda muvozanat tiklanmaguncha davom etadi.

Shundan soʻng, ishlab chiqarish uzoq muddatli normaga qaytadi, bu esa oʻsish koʻrsatkichlarining pastroq (yuqori baza taʼsiri) yoki yuqoriroq (past baza taʼsiri) boʻlishi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin.

Joriy yilning yanvar oyida sanoat ishlab chiqarishining oʻsish dinamikasida aynan “yuqori baza” va “past baza” taʼsiri kuzatilmoqda, chunki 2024 yil yanvarida yuqori oʻsish 2023 yil yanvar-fevral oylaridagi mintaqaviy miqyosda anomal sovuq iqlimi bilan bogʻliq boʻlib, oʻsha paytda ishlab chiqarish jarayonlaridagi cheklanishlar natijasida sanoat ishlab chiqarishi deyarli 10%ga qisqargan edi.

Ushbu bosqichda ishlab chiqarishni qoʻllab-quvvatlash boʻyicha oʻz vaqtida koʻrilgan chora-tadbirlar tufayli ishlab chiqarishning qisqarishini yetarlicha tez kompensatsiya qilish va keyingi barqaror oʻsish bosqichiga oʻtish mumkin boʻldi.

Yaʼni, 2024 yilning yanvarida sanoat mahsulotining 16,6% oʻsishining 10 foiz banddan koʻpi ishlab chiqarish hajmlarini tiklashga, faqat 5-6 foiz bandi esa sof oʻsishga toʻgʻri keldi.

Bu shuni anglatadiki, joriy davrda, ehtimol, biz tendensiyalarning muvozanatlashishini kuzatmoqdamiz. Bunga, xususan, yuqori qoʻshilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish boʻyicha eng katta salohiyatga ega boʻlgan qayta ishlash sanoatining jadal rivojlanish dinamikasi guvohlik bermoqda.

2025 yil yanvarida qayta ishlash sanoatidagi oʻsish koʻrsatkichi eng yuqori boʻlib, 5,2% ni tashkil etdi. Sanoat ishlab chiqarishi tarkibida qayta ishlash tarmoqlarining ulushi 2024 yil yanvardagi 75,7% dan 2025 yil yanvarda 79,1%gacha oshdi. Qayta ishlash sanoatining ulushini oshirish boʻyicha qabul qilinayotgan choralar yuqori qoʻshilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarishga yoʻnaltirilgan yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarning rivojlanishiga yordam bermoqda.

Shunday qilib, joriy yilning birinchi oyining oʻzida yuqori va oʻrta texnologiyali sohalarning aksariyatida oʻsish kuzatildi va bu davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash chora-tadbirlari bilan qoʻllab-quvvatlandi. Natijada, aynan shu sohalar sanoat optimizmining eng katta dinamikasini namoyish etdi.

Kompyuter va elektronika mahsulotlari ishlab chiqarishining oʻsish surʼati 107,7%, elektr jihozlari 114,5%, turli xil uskunalar, shu jumladan transport uskunalari esa 142,7%ni tashkil etdi. Ushbu sohalarning yuqori va oʻrta texnologiyali mashinasozlik mahsulotlari dinamikasiga qoʻshgan hissasi sezilarli darajada oshmoqda. Avtomobilsozlikdagi vaqtincha sekinlashuvni hisobga olgan holda, umumiy mashinasozlik ulushi 12,3%ni tashkil etdi.

Texnologik tarmoqlarni qoʻllab-quvvatlash bilan bir qatorda isteʼmolchi sohalari ham faol rivojlanmoqda, bu esa ichki bozorni oʻzimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan toʻldirishga xizmat qilmoqda.

Joriy yil yanvar oyida yakuniy isteʼmolchi talabiga yoʻnaltirilgan bir qator sohalarda ijobiy oʻsish surʼatlari kuzatildi. Oziq-ovqat sanoatidagi oʻsish 112,7%, toʻqimachilik mahsulotlarida 103,6%, kiyim-kechakda 101,3%, mebelda 116,7%, qogʻoz mahsulotlarida esa 137,6%ni tashkil etdi. Erishilgan oʻsish dinamikasi nafaqat ushbu turdagi mahsulotlarga boʻlgan ichki talabni qondirish, balki ularning eksportini oshirish imkonini berdi.

Yanvar oyida togʻ-kon sanoati ham ijobiy zonaga kirib, oʻsish surʼati 102,3% ni tashkil etdi, bu maʼlum darajada, oʻtgan yilgi ishlab chiqarish hajmlarining past baza taʼsiri bilan izohlanadi.

Tabiiy gaz, neft va kondensat qazib olishning kuzatilgan kamayishi, shu jumladan xomashyo bazasining yomonlashuvining obʼektiv sharoitlari tufayli, import yetkazib berishning koʻpayishi hisobiga qoplandi. Eng muhim turdagi energiya resurslarini import qilishni oshirish boʻyicha vaqtida qabul qilingan choralar, ichki bozorda energetik resurslar yetishmovchiligini kamaytirishga, korxonalar va aholini issiqlik va elektr energiyasi bilan taʼminlashda uzoq muddatli cheklovlarni oldini olishga yordam berdi. Shu bilan birga, aholi uchun maxsus ustuvor qoʻllab-quvvatlash choralari koʻrildi.

Koʻmir qazib olishning oʻsishi ham aholi va boshqa isteʼmolchilarni energiya bilan taʼminlashni yaxshilashga hissa qoʻshdi, bu ayniqsa sovuq mavsumda juda muhim boʻldi.

Bundan tashqari, energiya taʼminoti tarmoqlari ham sezilarli taʼsir koʻrsatdi, ularning rivojlanishi issiqlik energiyasining yetkazib berilishini 1,46 baravarga oshirish va kichik tadbirkorlik subʼektlari tomonidan ishlab chiqarilgan elektr energiyasining 2,8 baravar (statistik kuzatuvlar maʼlumotlariga koʻra) oʻsishi bilan belgilandi. Yirik korxonalarni hisobga olgan holda, jami elektr energiyasi ishlab chiqarish 7,2 mlrd kVt.soatdan ortiqni tashkil etdi.

Umuman olganda, yanvar oyida sanoat ishlab chiqarishining oʻsish indeksi ijobiy holatda mustahkam qolmoqda, bu esa yil davomida yanada oʻsish boʻyicha optimistik kutishlardan dalolat beradi. 2025 yil uchun kutilayotgan oʻsish 6,1%-6,2% orasida baholanmoqda, bu esa toʻliq amalga oshirilishi mumkin.

Optimistik kayfiyat boshqa savdo hamkor davlatlardagi sanoat oʻsishi darajalarini tahlil qilish natijalari bilan qoʻllab-quvvatlanmoqda. Masalan, Qozogʻiston bilan taqqoslaganda, 2025 yil yanvar oyida Oʻzbekistonda sanoat ishlab chiqarishining oʻsish surʼatlari 2 foiz bandga yuqori boʻldi (Oʻzbekistonda oʻsish surʼati 104,3%, Qozogʻistonda esa 102,3%ni tashkil etdi).

Tarkibiy nisbatlar nuqtai nazaridan, Oʻzbekiston sanoati qayta ishlash sanoati salohiyatini yanada samarali jalb etish orqali yaxshi pozitsiyalarga ega.

Oʻsishning prognoz koʻrsatkichlariga erishish yuqori qoʻshilgan qiymatga ega boʻlgan qayta ishlab chiqarish sanoati mahsulotlarini koʻpaytirish boʻyicha mavjud zaxiralarni jalb qilish samaradorligiga bogʻliq boʻladi. Ushbu yoʻnalish amalga oshirilayotgan sanoat siyosatida oʻzining ustuvorligini saqlab qoladi.