Gunohsiz gunohkorlar: gʻaroyib Vatikan

Vatikan — dunyodagi eng qadimgi va eng sirli davlatlardan biri. Katolik dinining markazi boʻlgan bu kichik davlat tarixda koʻplab shov-shuvli voqealar, munozarali qarorlar va jinoyatlar bilan bogʻliq. Rim Papasi va katolik cherkovi rahbarlari har doim gunohsizlik va muqaddaslik ramzi sifatida koʻrilib kelgan. Biroq tarixning chuqur qavatlariga nazar solganimizda, Vatikanda sodir boʻlgan turli sirli va gʻaroyibot voqealar yuzaga chiqadi.

Ayol papa: Joanna afsonasi

Bir qarashda katolik cherkovi hech qachon ayollarni papa lavozimiga yaqinlashtirmaganday tuyuladi. Biroq XIII asrda paydo boʻlgan va haligacha muhokama qilinadigan Joanna afsonasi cherkov tarixining eng gʻaroyibot sahifalaridan biridir. Ushbu afsona XII-XIII asrlardan boshlab tarqalgan boʻlib, "Liber Pontificalis" kabi manbalarda hujjatlashtirilmagan. Biroq XIV asrda Jan de Male va Martin Poloniy kabi tarixchilar ushbu hikoyani oʻz asarlarida yozib qoldirishgan. Hikoyaga koʻra, Joanna 853-855 yillar oraligʻida papa lavozimini egallagan. Biroq tarixiy manbalarning koʻpchiligi ushbu voqeani real hodisa emas, balki Afanasiyning cherkovga qarshi yozilgan afsonaviy hikoyasi deb baholaydilar. Masalan, Papa Jon VIII nomini ushbu rivoyat bilan chalkashtirishgan boʻlishi mumkin. Shunga qaramay, afsonaning davomiyligi uning katolik cherkoviga boʻlgan tanqid va qiziqishini saqlab kelmoqda.

Rivoyatga koʻra, ayol Joanna oʻz jinsini yashirib, erkak sifatida cherkovda faoliyat yuritgan va oxir-oqibat papa etib saylangan. Ammo u navbatdagi diniy marosim vaqtida tugʻib qoʻygan va uning sirlari oshkor boʻlgan. Maʼlum boʻlishicha, ayol papa nikohsiz bir erkakdan homilador boʻlib qolgan ekan. Ushbu hodisadan keyin cherkov ayollarning jamoat xizmatida qatnashishini yanada cheklagan va bu afsona Vatikanning muqaddaslik maqomini shubha ostiga qoʻygan.

Pedofiliya va jinoyatlar

Zamonaviy dunyoda katolik cherkovi nomi koʻpincha katta mojarolar bilan bogʻlanadi.

Cherkovdagi pedofiliya hodisalari XX-XXI asrlarda eng ommalashgan mavzulardan biriga aylandi. Cherkovda xizmat qiladigan yoki qoʻshiq va xor jamoalarida ashula aytadigan voyaga yetmagan oʻgʻil bolalarning cherkov xodimlari tomonidan muttasil jinsiy zoʻrlab kelingani fosh boʻldi. Amerika, Yevropa, Avstraliya va Lotin Amerikasi davlatlarida cherkovdagi bu kabi jinoyatlar boʻyicha koʻplab tergov va sud jarayonlari oʻtkazildi.

Masalan, 2010 yili Irlandiyadagi tergov natijasida cherkov tizimida 1975-2004 yillar oraligʻida 14,500 ga yaqin bola pedofil ruhoniylardan jabrlangani maʼlum qilindi.

Germaniyada esa 2021 yilda Myunxen arxiyeparxiyasi boʻyicha hisobot chiqib, 497 ta jabrlanuvchi va 235 nafar aybdor ruhoniy aniqlangan. Bundan tashqari, Chilida 2018 yilda 34 ta yepiskopning isteʼfo berishiga sabab boʻlgan cherkov pedofiliyasi mojarosi butun dunyoda shov-shuvga sabab boʻldi. Bu kabi misollar cherkovning koʻplab mamlakatlardagi reputatsiyasiga jiddiy putur yetkazdi. Amerika, Yevropa va Avstraliya kabi koʻplab mamlakatlarda cherkov ruhoniylari bolalarga nisbatan jinoyat sodir etganlikda ayblandi. Masalan, 2002 yili Boston yeparxiyasida bolalarga nisbatan jinsiy zoʻravonlik bilan bogʻliq katta janjal yuzaga keldi. Ommaviy axborot vositalari va mustaqil tergovlar natijasida 200 dan ortiq ruhoniylarning ushbu jinoyatlarda ishtirok etgani maʼlum boʻldi.

Papa va zamonaviy masalalar

2020-yillarda Papa Fransiskning qarorlari koʻplab munozaralarga sabab boʻldi. Uning gomoseksuallar huquqlarini himoya qilish boʻyicha chiqargan bayonoti katolik jamoatlarida qizgʻin bahs-munozaralarga olib keldi. Masalan, u gomoseksual juftliklar uchun maslahat va diniy qoʻllab-quvvatlash zarurligini taʼkidladi. Bu pozitsiya Italiyadagi anʼanaviy konservativ katoliklar tomonidan keskin tanqid qilingan boʻlsa, liberal guruhlar bu qarorni ijobiy qabul qildi. Shuningdek, u abort masalasiga nisbatan yumshoqroq yondashuvni qoʻllab-quvvatlagan, bu esa cherkovning sobiq qatʼiy pozitsiyasiga zid boʻlib, baʼzi yepiskoplarning ochiq noroziligiga yuz tutgan. Bundan tashqari, iqtisodiy adolat haqidagi chiqishlari ham baʼzi konservativ iqtisodchi va siyosiy arboblar orasida salbiy munosabatni keltirib chiqargan. U bachchabozlarning haq-huquqlarini himoya qilish kerakligini taʼkidlab, ularning cherkovda ibodat qilishini qoʻllab-quvvatladi. Katolik dini anʼanaviy ravishda gomoseksualizmni gunoh deb hisoblaganini hisobga olsak, bu qaror katolik jamoatining oʻzida ham qizgʻin bahs-munozaralarga sabab boʻldi. Bu harakatlar cherkovning liberallashuvi sifatida baholanadi, ammo tanqidchilar buni cherkovning anʼanalarini buzish sifatida koʻrishadi.

Moliyaviy qudrat va boyliklar

Bir paytlar Yevropa qirollaridan ham ustun turgan Katolik cherkovi hamisha oʻzining boyligi bilan mashhur boʻlgan. Vatikanning bank tizimi va turli fondlari dunyodagi eng sirli moliyaviy institutlardan biri sanaladi. Katolik cherkovi yer-mulklar, sanʼat asarlari va xayriya fondlari kabi ulkan moliyaviy resurslarga ega. Biroq moliyaviy shaffoflik yetishmasligi sababli, Vatikan doimiy ravishda moliyaviy mojarolarga duch keladi. Masalan, 1982 yilda Banco Ambrosiano bank janjali Vatikanning bank tizimi bilan bogʻliq koʻplab shubhalarni oshkor qildi.

Muhim saboqlar

Vatikan tarixidagi ushbu gʻaroyibotlar uning muqaddaslik maqomini shubha ostiga qoʻyadi. Katolik dinining taʼsiri hali ham juda katta boʻlsa-da, uning ichki muammolari, janjallari va gʻaroyibotlari jamiyatning katolik cherkoviga boʻlgan ishonchini zaiflashtirmoqda. Bugungi kunda cherkov oʻz oʻtmishidan saboq chiqarib, yanada shaffof va insoniy yondashuvni tanlashi lozim. Biroq tarixda qolgan bu gʻaroyibotlar doimo muxlislar va tanqidchilar oʻrtasida qizgʻin muhokama mavzusi boʻlib qolaveradi.