Hamma poytaxt deb oʻylaydigan mashhur shaharlar

BMT maʼlumotlariga koʻra, dunyoda 195 ta davlat tan olingan. Ulardan 193 tasi Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo davlatlar, ikki davlat (Vatikan va Falastin ) aʼzo boʻlmagan kuzatuvchi davlatlar. Boshqa tashkilotlar ham yer yuzidagi mamlakatlarning hisobini chiqarishga harakat qilishgan.

Masalan, AQSh razvedka agentligi Markaziy razvedka boshqarmasi dunyoda jami 237 ta mamalakat borligini qayd etgan. Shuningdek, oʻzlarini toʻlaqonli davlat deb hisoblaydigan koʻplab boshqa davlatlar ham mavjud. Lekin, BMT tomonidan tan olingan toʻliq suveren va mustaqil davlatlar soni —195 ta. Shaharlarchi? World Urban Forum maʼlumotlariga koʻra, 2024 yilga qadar dunyoda 10 000 dan ortiq shaharlar mavjud. Bu davlatlar soni bilan hisoblaganda, 51 martadan ham koʻproq. Bunda har bir davlat kamida bitta poytaxtga ega (Nauru orol-davlatidan tashqari).

Ammo dunyoda bir nechta poytaxtlarga ega davlatlar (Janubiy Afrika, Shri-Lanka, Benin, Boliviya, Chili, Kot-d`Ivuar, Gruziya, Malayziya, Chernogoriya, Niderlandiya, Svazilend, Yaman, Tanzaniya) ham mavjud. Bulardan tashqari davlatlarda bitta poytaxt boʻlishiga qaramay, koʻpincha haqiqiy poytaxtlar davlatning boshqa yirik shaharlari bilan almashtirib qoʻyiladi. Platina.uz shunday shaharlar va ularning poytaxtga oʻxshatilish sabablarini oʻrgandi.

1. Nyu-York, AQSh

Amerikaning 1790 yildan beri rasman poytaxti — Vashington shahri. Ammo koʻpincha Nyu-York shahri poytaxt sifatida Vashington bilan chalkashtiriladi. Bir tarafdan bu yanglishliklarning boʻlishi ham tabiiy. Sababi Nyu-York shahri 1785 yildan 1790 yilgacha Qoʻshma Shtatlarning poytaxti boʻlgan. 1790-yilga kelib poytaxt uchun Vashington tanlandi, chunki shahar shimoliy va janubiy shtatlar oʻrtasida neytral joy edi. Shahar hukumat qarorgohi boʻlib xizmat qilish uchun maxsus qurilgan va Oq uy, AQSh Kongressi, va Oliy sud kabi hukumat binolari ham shu shahardan joy olgan. Ammo bugungi kunda ham Nyu-Yorkning davlatdagi ahamiyati yoʻqolmagan. U Qoʻshma Shtatlardagi, hatto dunyodagi eng muhim shahar deb eʼtirof etiladi. Xususan, 2023 yil holatiga koʻra , shahar chet elliklarning yashashi uchun dunyodagi eng qimmat shahar deb topilgan

2. Rio-de-Janeyro, Braziliya

Rio-de-Janeyro —aholi soni boʻyicha Braziliyadagi ikkinchi shahar. 1763 yilda u Portugaliya imperiyasining tarkibida boʻlgan Braziliya davlatining poytaxti boʻldi. Keyinchalik shahar 1889-yilgacha mustaqil monarxiya - Braziliya imperiyasining poytaxti boʻlib xizmat qilgan. Soʻng poytaxt Braziliya shahriga koʻchirilgunga qadar (1960-yilgacha) respublikasining poytaxti boʻlgan. 1960-yildan soʻng poytaxt sifatida Braziliya tanlangan. Poytaxt San-Paulu va Rio-de-Janeyrodan keyin uchinchi eng zich shahar hisoblanadi. Ammo eski poytaxt —Rio de Janeyro mamlakatda hamon oʻz obroʻsini yoʻqotmagan. Shaharda mamlakatning neft, togʻ-kon va telekommunikatsiya kompaniyalarining bosh qarorgohi, jumladan, mamlakatning ikkita yirik korporatsiyasi (Petrobras va Vale) joylashgan.

3. Sankt-Peterburg, Rossiya

Ermitaj teatri, Qishki saroy, Nikolay saroyi, Tolstoy uyi, Toʻkilgan qondagi Najotkor cherkovi — Sankt-Peterburg deyarli barcha tarixiy binolar bilan toʻla. Shuning uchun ham bu maftunkor shaharga poytaxt Moskvadan koʻra koʻproq sayyohlar tashrif buyurishadi. Hatto koʻp millatli shahar boʻlgani uchun, unga Rossiyaning ikkinchi poytaxt deb ham nom berilgan. Bu taʼriflar koʻpchilikda mamlakatning asl poytaxtini ajratib olishda ikkilanishlarga sabab boʻlgan. Haqiqiy poytaxt Moskva esa 1918 yilda Rossiya Sovet Federativ Sotsialistik Respublikasining poytaxti maqomiga erishgan. Keyin davlat Sovet Ittifoqiga aylangan va bu davr (1922 yildan 1991 yilgacha)mobaynida shahar Sovet Ittifoqining poytaxti boʻlgan. 1991 yildan beri esa Moskva Rossiya Federatsiyasining poytaxti boʻlib kelgan. Ammo Sank-Peterburg Rossiyada hokimiyat markazi boʻlmasa-da, u koʻpincha mamlakatning madaniy poytaxti deb ataladi.

4. Barselona, Ispaniya

Barselona Ispaniyaning ikkinchi yirik shahri, ammo poytaxti emas. Barselona koʻplab quyosh nurlari, ajoyib arxitektura va jahon miqyosidagi taomlari bilan mashhur. Biroq, odatda, har yili Barselonaga keladigan 32 million sayohatchilar Ispaniyaning poytaxtiga emas, ikkinchi shahriga tashrif buyurishganini payqashmaydi. Chunki Barselona ham poytaxt — Madriddan qolishmaydi. Baʼzi hollarda bunga dunyoga mashhur, shu shahar nomi bilan bir xil boʻlgan — Barselona futbol klubi ham sabab boʻlsa ajab emas. Ammo mamlakatning haqiqiy poytaxti Madrid Barselonadan sezilarli darajada kattaroq va aholisi koʻproq. Bu, shuningdek, Ispaniya monarxiyasining rasmiy asosiy qarorgohi hisoblanadi.

5. Istanbul, Turkiya

Istanbul juda tarixiy shahar. U Turkiyaning qadimiy poytaxti va afsonaviy Ipak yoʻlining soʻnggi bosqichi edi. Sharq bilan gʻarb bilan tutashgan joy sifatida tanilgan shaharda koʻplab mashhur diqqatga sazovor joylar mavjud, ular ajoyib Ayasofiyadan tortib ajoyib Moviy masjid, Topkapi saroyi, Galata minorasigacha. Ammo u endi mamlakat poytaxti emas. Haqiqiy poytaxt Anqara Turkiya mustaqillik urushi davrida Turk milliy harakatining qarorgohiga aylandi. Usmonli imperiyasi qulagandan keyin 1923-yilda yangi respublikaning poytaxti Anqara deb eʼlon qilindi. Anqara poytaxt deb eʼlon qilingandan soʻng shahar jadal rivojlanib, Turkiyaning aholi soni boʻyicha ikkinchi viloyatiga aylandi. U geografik jihatdan Turkiyaning markaziga yaqin joylashgan.

6. Shanxay, Xitoy

Biznes, moliya va xalqaro savdo uchun dunyodagi eng muhim markazlardan biri boʻlgan Shanxay qanchalik katta ekanligini tasavvur qilish qiyin. Aholisi boʻyicha dunyoning ikkinchi shahri boʻlgan Shanxay porti dunyodagi eng muhim va eng gavjum konteyner portlaridan biridir. Shahar Xitoyning muhim shahri, ammo u poytaxt emas. Poytaxt Pekin shimolda joylashgan. U dunyodagi eng gavjum milliy poytaxt,shuningdek,Shanxaydan keyingi ikkinchi yirik shahardir. Zamonaviy va anʼanaviy uslubdagi arxitekturalarni oʻzida mujassam etgan poytaxt — Pekin dunyodagi eng qadimiy shaharlardan biri boʻlib, u uch ming yillik tarixga ega.

7.Mumbay, Hindiston

Hindistonning gʻarbiy sohilida joylashgan Mumbayni Hindiston poytaxti deb adashtirishlari ajablanarli emas. Bu Hindistonning eng yirik shahri, moliyaviy markaz va Bollivud kino sanoatining yuragi. Ammo u poytaxt emas. Nyu Dehli Hindistonning yangi poytaxti sifatida 1931-yilda ochilgan. Bu vaqtga qadar mamlakat poytaxti Kalkuttada boʻlgan. Nyu Dehli Hindistonning eng zamonaviy va madaniyatli shaharlaridan biridir. Hindiston markaziy hukumatining barcha muhim ishlari poytaxt —Dehlida oʻtkaziladi.

8.Olmaota, Qozogʻiston

Qozogʻistonning eng yirik megapolisi Olmaota ulugʻvor Trans-Ili Olatau togʻlari etagida joylashgan. Bu shaharni mamlakatning poytaxti deb adashtirishlarining sababi — u 1997 yilgacha mamlakat poytaxti boʻlgan. Keyin, 1997-yilda hukumat poytaxtni Ostonaga koʻchirilgan. Poytaxt koʻchirilganiga qaramay, Olmaota uning moliyaviy, biznes va madaniy markazi boʻlib qolgan. Ostona poytaxt boʻlgandan soʻng, shahar yapon meʼmori Kisho Kurokavaning bosh rejasi bilan shaklini keskin oʻzgartirdi. Qozogʻiston hukumatining qarorgohi sifatida Ostona parlament uyi , Oliy sud , Oq Oʻrda prezident saroyi va koʻplab davlat idoralar joylashgan .

9. Dubay, Birlashgan Arab Amirliklari

Baland osmonoʻpar binolar, keng koʻlamli savdo markazlari va dunyodagi eng hashamatli mehmonxonalar —Dubayning "tashrif qogʻozi" ni belgilaydi. Shahar Birlashgan Arab Amirliklarining eng gavjum shahri boʻlib, ham yuk, ham yoʻlovchilar - turizm va biznes uchun asosiy markaz hisoblanadi. Odatda toʻqqiz millionga yaqin odam tashrif buyuradigan Dubay Dubay amirligining poytaxti hisoblanadi, ammo mamlakat haqiqiy poytaxti — Abu-Dabi shahri. Abu Dabi BAA da Dubaydan keyingi ikkinchi eng zich shahar. Poytaxt mamlakatning siyosat va sanoat markazi , yirik madaniyat va savdo markazidir.

10.Toronto, Kanada

Kanadaning eng koʻp tashrif buyuriladigan shahri, Toronto Kanadadagi eng gavjum shahar. Toronto musiqa, teatr va televizion ishlab chiqarishning taniqli markazi boʻlsa-da, poytaxt Ottavada joylashgan. 1857 yilda poytaxt boʻlish uchun bir nechta shaharlar raqobatlashdi. Uni hal qilish uchun qirolicha Viktoriya Ottavani tanladi, chunki u Monreal va Toronto shaharlari oʻrtasida joylashgan edi. Shuningdek, u Amerika chegarasidan uzoqda boʻlib, hujumlardan xavfsizroq edi.

Mamlakatning poytaxt boʻlish uchun oʻzi qanday talablar qoʻyiladi?

1. Geografik joylashuv: Poytaxt mamlakat ichidagi boshqa yirik shaharlar yoki mintaqalarga nisbatan markaziy yoki strategik jihatdan ideal tarzda joylashgan boʻlishi kerak. Bu uning qulayligi va strategik ahamiyatiga sezilarli taʼsir koʻrsatadi. Bundan tashqari, poytaxt mamlakat ichida markazda joylashgan boʻlishi, yaxshi transport aloqalari va boshqa yirik shaharlarga oʻtishni osonlashtiradi.

2. Siyosiy ahamiyati: Poytaxt mamlakatning maʼmuriy-hukumat markazi boʻlib xizmat qiluvchi siyosiy ahamiyatga ega boʻlishi kerak. Unda parlament, hukumat idoralari va xorijiy elchixonalar kabi asosiy davlat muassasalari joylashgan boʻlishi kerak.

3. Tarixiy va madaniy ahamiyatga ega: Poytaxt koʻpincha millat tarixi va madaniyatini ifodalaydi. Tarixiy va madaniy ahamiyatga ega boʻlgan poytaxtni tanlash merosni saqlashga yordam beradi va mamlakatning oʻziga xosligini ramziy qiladi.

4. Iqtisodiy mulohazalar: Poytaxtda infratuzilmaning mavjudligi, ish imkoniyatlari va investitsiya salohiyati kabi iqtisodiy omillarni hisobga olish kerak. Iqtisodiy oʻsish va rivojlanishni qoʻllab-quvvatlay oladigan poytaxt boʻlishi maqsadga muvofiqdir.

5. Ijtimoiy omillar: Aholining talab va intilishlarini hisobga olish kerak. Fuqarolar farovonligini taʼminlash uchun ijtimoiy infratuzilma, sogʻliqni saqlash muassasalari, taʼlim muassasalari va hayot sifati kabi omillarni baholash kerak.

6. Xavfsizlik va barqarorlik: Poytaxt ideal tarzda davlat amaldorlari, fuqarolar va tashrif buyuruvchilar xavfsizligini taʼminlovchi xavfsiz va barqaror joy boʻlishi kerak. U yetarlicha huquqni muhofaza qiluvchi organlarga ega boʻlishi va har qanday mumkin boʻlgan tahdid yoki favqulodda vaziyatlarni samarali bartaraf eta olishi kerak.

7. Ekologik barqarorlik: Kapitalni tanlashda tabiiy resurslar, atrof-muhitni muhofaza qilish va barqarorlik kabi ekologik omillarni hisobga olish kerak. Shaharning atrof-muhitga taʼsiri, shu jumladan ifloslanish darajasi va ekologik muvozanatini baholash kerak.

Kamdan-kam hollarda poytaxt faqat poytaxt boʻlish uchun qurilgan. Mana shunday istisnolar ichida Braziliya hukumati oʻzining poytaxti Braziliyani faqat hukumat shahri sifatida xizmat qilish uchun qurgan. Braziliyaning avvalgi poytaxti Rio-de-Janeyro gavjum edi. Uning dizayni hukumat ishiga toʻsqinlik qildi, chunki binolar bir-biridan uzoqda joylashgan va transport qatnovi ogʻir edi. Braziliya mamlakatning ichki qismida, u yerda rivojlanishni ragʻbatlantirish va ideal poytaxt rejasini ishlab chiqish uchun qurilgan.

Odinaxon Dehqonova tayyorladi.