Rossiyadan qochishga urinayotgan Gruziya

Soʻnggi yillarda Gruziyaning siyosiy yoʻnalishi oʻzgarayotgani koʻpchilikni hayratga soldi. Koʻp yillardan buyon Gʻarb bilan integratsiyalashuvga intilib kelayotgan Tbilisining hozir Rossiya bilan yaqinlashish tendensiyalari sezilib qolmoqda. 2008 yildagi harbiy mojaro va Moskva bilan oʻnlab yillar davom etgan keskin munosabatlar fonida bunday qadamlar gʻalati tuyuladi. Teskari holat yanada kutilmaganroq koʻrinadi.

Ziddiyatning tarixiy ildizlari: 2008 yilgi urush va uning oqibatlari

Gruziya va Rossiya oʻrtasidagi taranglik 2008 yil avgustida, Janubiy Osetiya va Abxaziya borasida qurolli toʻqnashuv boshlanganida eng yuqori choʻqqisiga chiqdi. Oʻsha paytdagi prezident Mixail Saakashvilining bu hududlar ustidan nazoratni kuchaytirish istagi zoʻravonlikning kuchayishiga olib keldi. Natijada Rossiya Janubiy Osetiyaga qoʻshin kiritdi va mojaro bir necha kun ichida tugatilib, Gruziya ogʻir siyosiy vaziyatga tushib qoldi. Moskva Janubiy Osetiya va Abxaziya mustaqilligini rasman tan oldi, Tbilisi esa oʻz navbatida Rossiyani oʻz hududlarining bir qismini bosib olganlikda aybladi.

2008 yilgi harbiy harakatlar Gruziya uchun burilish nuqtasi boʻldi va uning tashqi siyosat yoʻnalishini sezilarli darajada oʻzgartirdi. Tbilisi “dushmanimning dushmani – mening doʻstim” tamoyiliga amal qilgan holda, AQSh va Yevropa koʻmagida Gʻarb tuzilmalari, jumladan, NATO va Yevropa Ittifoqi bilan tezlashtirilgan integratsiyalashuv yoʻlini tanladi. Biroq Moskva Gruziya iqtisodiyoti va siyosatiga sezilarli taʼsir koʻrsatdi, bu esa vaqt oʻtishi bilan Tbilisiga taʼsir qilish uchun iqtisodiy va siyosiy dastaklardan foydalanishga imkon berdi.

Mixail Saakashvili davridagi Rossiya-Gruziya munosabatlari

2008 yilgi urushdan keyin Gruziya Gʻarb bilan aloqalarni faollashtirdi, NATO va YeI bilan hamkorlikni kuchaytirdi. Moskva bilan toʻliq uzilish tarafdori boʻlgan Saakashvilining Rossiyaga qarshi ritorikasi mamlakat tashqi siyosatida sezilarli iz qoldirdi. Gʻarbning Gruziyaga iqtisodiy va harbiy yordamining koʻlami oshdi, bu Gruziyaga Rossiyadan nisbatan mustaqil qolish imkonini berdi. Ammo bu pozitsiya diplomatiya uchun ham murakkab vaziyatni yuzaga keltirdi va hal qilinmagan xavfsizlik masalalarini shakllantirdi.

Iqtisodiy nuqtai nazardan, Saakashvilining siyosati Rossiya bilan savdo va madaniy aloqalarni muzlatib qoʻyishga olib keldi, ammo kuchli qaramlik, masalan, Rossiya mehnat bozorlariga, Rossiyaning Gruziya jamiyatiga “kirishini” saqlab qoldi.

Rossiyaga yuzlanish: sabablar va ichki omillar

2012 yilda biznesmen Bidzina Ivanishvili boshchiligida Gruziyada “Gruziya orzusi” partiyasi hokimiyatga keldi va bu mamlakat tashqi siyosatida burilish nuqtasi boʻldi. Rossiya bilan kuchli iqtisodiy aloqalarga ega taniqli tadbirkor Ivanishvili Moskva bilan munosabatlarda yanada pragmatik pozitsiyani tanladi. Gruziya Gʻarb bilan integratsiya yoʻlini rasman davom ettirgan boʻlsa-da, yangi hukumat iqtisodiy manfaatlarga eʼtibor qaratib, Rossiyaga qarshi ritorikaga kamroq eʼtibor bera boshladi.

Gruziyaning sharob, suv va qishloq xoʻjaligi mahsulotlari kabi tovarlari uchun Rossiya hamon asosiy va muhim bozor boʻlib qolmoqda. Savdo aloqalarining tiklanishi, ayniqsa Gʻarbning cheklangan yordami fonida, Gruziya iqtisodiyoti uchun sezilarli turtki boʻldi.

Qolaversa, Rossiya mintaqaning asosiy energiya yetkazib beruvchisi boʻlib qolmoqda, bu esa Gruziyadagi Moskva mavqesini mustahkamlaydi.

Natijada, Yevropa bilan integratsiyalashuv borasidagi muvaffaqiyatlar yetarli emasligi va mamlakatdagi islohotlarning sustligi fonida aholining bir qismi Rossiya bilan munosabatlarni normallashtirish gʻoyalarini qoʻllab-quvvatlay boshladi. Bu rossiyaparast kuchlarga oʻz taʼsirini kengaytirish imkonini bermoqda.

Hozirgi vaziyat: Gʻarb va Rossiya oʻrtasidagi Gruziya

Gruziyaning Rossiya va Gʻarb bilan hozirgi munosabatlarini pragmatik manevr sifatida tavsiflash mumkin, Rossiya oʻz taʼsirini bosqichma-bosqich kuchaytirish uchun iqtisodiy vosita va yumshoq kuchdan foydalanmoqda.

Sir emas, soʻnggi yillarda Gruziya Rossiya bilan iqtisodiy va madaniy aloqalarni bosqichma-bosqich normallashtirdi. Ijtimoiy va madaniy aloqalar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan rossiyaparastlik, Janubiy Osetiya va Abxaziya masalasi hal etilmagan boʻlsa-da, ikki tomonlama munosabatlarni barqarorlashtirishga yordam beradi.

Gruziyaning Yevropaga integratsiyasi sekin demokratik islohotlar va asosiy masalalar boʻyicha progress yoʻqligi sababli tahdid ostida. Yevropa Ittifoqi va AQSh bir necha bor demokratik islohotlarni amalga oshirish surʼatidan noroziligini bildirgan va bu ularning Gruziyani qoʻllab-quvvatlashini zaiflashtirgan. Shunday qilib, YeI Tbilisining islohotlar uchun siyosiy irodasi yetarli emasligi va asta-sekin rossiyaparast kursga oʻtishini bahona qilib, aʼzolik boʻyicha muzokaralarni toʻxtatdi.

Bu borada AQShning roli ham diqqatga molik: Vashington Gruziyaning asosiy ittifoqchilaridan biri boʻlib qolsa-da, uning eʼtibori boshqa strategik muhim mintaqalarga qaratilgan, bu esa Gruziya siyosatida Amerika diplomatiyasining rolini zaiflashtirmoqda.

Nega “Gruziya orzusi” partiyasi rossiyaparast sanaladi?

Gruziyaning rossiyaparastlik botqogʻiga botib borayotganiga “Gruziya orzusi” partiyasi sababchi qilib koʻrsatiladi.

“Gruzin orzusi” asoschisi va uning asosiy shaxsi Bidzina Ivanishvili boʻlib, u – 1990 va 2000-yillar boshida oʻz boyligining katta qismini Rossiyada ishlab topgan milliarder. Ivanishvili Rossiyada yirik biznes manfaatlariga ega edi va shu bois Rossiyaning biznes elitasi bilan aloqalarni toʻxtatib qoʻymadi. Bunday oʻtmish koʻplab gruziyaliklarda u “Moskva bilan hamkorlik qilishga moyil” degan taassurot qoldirdi.

Avvalgi prezident Mixail Saakashvilidan farqli oʻlaroq, “Gruziya orzusi” Rossiyaga nisbatan vazminlik bilan murojaat qiladi va Moskvaga qarshi keskin ritorikadan oʻzini tiyadi. Bu partiyaning 2008 yilgi urush, Abxaziya va Janubiy Osetiya maqomi kabi masalalardagi rasmiy pozitsiyasida yaqqol seziladi. Partiya Rossiyani ochiqdan-ochiq qoralash oʻrniga, hamkorlikning iqtisodiy jihatlariga, mojarolarni tinch yoʻl bilan hal qilish yoʻllarini izlashga eʼtibor qaratishni maʼqul koʻradi, bu esa uning rossiyaparastligi haqidagi gumonlarni mustahkamlaydi.

Tan olish kerak, “Gruziya orzusi” yetakchiligida Tbilisi Rossiya bilan uzilib qolgan iqtisodiy aloqalarni tikladi. Gruziya iqtisodiyotiga muhim oʻrin tutuvchi vino va mineral suv kabi mahsulotlarni eksport qilish boʻyicha bir qator taqiqlar bekor qilindi. Rossiya ham Gruziya uchun muhim iqtisodiy omilga aylangan sayyohlar oqimining asosiy manbai boʻlib qolmoqda. Ushbu siyosat partiyaning Rossiyaga iqtisodiy qaramlikni saqlab qolish va rivojlantirishga moyilligini tasdiqlaydi.

“Gruziya orzusi” ham oʻzini anʼanaviy qadriyatlarni qoʻllab-quvvatlovchi partiya sifatida koʻrsatmoqda, bu esa Rossiyaning siyosiy yoʻnalishiga yaqin. Xususan, partiya Gʻarbda norozilikka sabab boʻlayotgan LGBT+ hamjamiyatlarini qoʻllab-quvvatlash kabi liberal islohotlarga qarshi. Shuningdek, Rossiyada mashhur “xorijiy agentlar toʻgʻrisida”gi qonun, garchi mamlakat prezidenti va xalqning kattagina qismi qarshi boʻlsa-da, Gruziyada ham qabul qilindi. Bu Gruziyani Yevropadan uzoqlashtirdi va mamlakat ichida rossiyaparast kayfiyatdagi olomon uchun maydon hozirladi.

Mazkur partiya 2020 yillardan boshlab Gʻarbning mamlakat ichki siyosatiga taʼsiridan noroziligini faol namoyon eta boshladi. Bu, ayniqsa, soʻnggi namoyishlar va demokratik islohotlar talablaridan soʻng, AQSh va Yevropa Ittifoqining Gruziyadagi siyosiy jarayonlarga aralashuvini tanqid qilishda namoyon boʻldi. Partiya oʻz ritorikasida Gʻarbga qarshi fikrdan foydalanadi, Gʻarbni Gruziya jamiyatiga aralashish va salbiy taʼsir oʻtkazishda ayblaydi, bu esa rossiyaparast qarashlarning ayni oʻzi hisoblanadi.

Partiya koʻpincha Rossiyaning mintaqadagi manfaatlariga sodiq hisoblangan qarorlar qabul qiladi. Masalan, Gruziya Ukrainani qoʻllab-quvvatlayotganini daʼvo qilsa-da, hukumat Rossiyaga qarshi sanksiyalarda ishtirok etishdan oʻzini tiyib, iqtisodiy aloqalarni davom ettirmoqda, bu esa Gʻarbning haqli tanqidiga uchradi. Bu yondashuv Rossiyaga Gruziyani Kavkazdagi neytral yoki hatto sodiq hamkor sifatida koʻrish imkoniyatini beradi, bu ham “Gruziya orzusi”ning rossiyaparastligini tasdiqlaydi.

Gruziya tashqi siyosatining rivojlanish vektori

Yaqin yillarda Rossiya taʼsiri ostida Gruziyaning siyosiy yoʻnalishining oʻzgarishi bir necha omillarga bogʻliq boʻladi.

Jumladan, yaqin kelajakda Gruziya rahbariyati Rossiya bilan iqtisodiy hamkorlikdan foyda olib, Gʻarb bilan toʻliq qarama-qarshilikdan qochib, Moskva va Gʻarb oʻrtasida manevr qilishda davom etishi mumkin.

Albatta, Gruziya kerakli islohotlarga erishmagani uchun yaqin yillarda YeI va NATO bilan toʻliq integratsiya boʻlishi dargumon. Biroq Gʻarbning Gruziyaga nisbatan yuritayotgan siyosati geosiyosiy vaziyat va mintaqada Rossiyaga qarshi muvozanat yaratish zarurligiga qarab oʻzgarishi mumkin.

Tabiiyki, ichki barqarorlikni saqlash va hukumatni jamoatchilik tomonidan qoʻllab-quvvatlash – Tbilisining uzoq muddatli tashqi siyosat strategiyasining kaliti boʻladi. Aholining bir qismidagi rossiyaparastlik va Moskva bilan iqtisodiy aloqalarning barqarorligi bu siyosatning muvaffaqiyatini taʼminlab beradi.

Muxtasar qilib aytiladigan boʻlsa, Gruziya bugun Yevropa integratsiyasi yoki Moskvaga nisbatan pragmatikroq yoʻnalish oʻrtasida tanlov qilishga majbur boʻlgan siyosiy chorrahada turibdi. Kelgusi yillarda uning strategiyasi, ehtimol, mamlakatga siyosiy mustaqillikni saqlab qolish va geosiyosiy xavf-xatarlardan qochish imkonini beruvchi hamda moslashuvchan muvozanatni saqlashga urgʻu berishi mumkin.