Troya: koʻp ming yillik tarixdan nimalar qoldi?

Turli davrlarga oid 10 xil shahar qatlamlari bilan murakkab va boy arxeologik tuzilishga ega Troyadagi eng qadimgi aholi punktlari miloddan avvalgi 3 ming yilga toʻgʻri keladi. Milodiy 500 yilgacha uzluksiz yashab kelgan bu noyob hudud mintaqa aholisiga oʻsha paytda Egey dengizidan Qora dengizgacha boʻlgan barcha savdoni nazorat qilish imkonini berdi.

Troya Yevropa sivilizatsiyasining dastlabki rivojlanishini tushunishda muhim shahardir. Gomerning "Iliadasi" va ijodiy sanʼatiga qoʻshgan hissasi tufayli ham madaniy ahamiyatga ega.

Chanoqqalʼa viloyati chegaralaridagi Kaz togʻining etagida joylashgan Troya 1996 yilda Milliy Park deb eʼlon qilingan va 1998 yilda YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan.

Xalq orasida Troya oti bilan mashhur boʻlgan Troya Qadimgi shahri Chanoqqalʼaning Markaziy tumanidagi Tevfikiye qishlogʻining gʻarbida joylashgan.

Maʼlumki, Karamenderes (Skamender) va Dumrek daryolari oqib oʻtadigan koʻrfazning chetida joylashgan Troya ilk bor tashkil etilganda dengizga juda yaqin boʻlgan va vaqt oʻtishi bilan Karamenderes daryosi olib yurgan allyuviylar tufayli dengizdan uzoqlashgan. Ming yillar davomida urush va tabiiy ofatlar natijasida vayron boʻlgan, koʻp marta qayta tiklangan shahar asta-sekin ahamiyatini yoʻqotib, dengizdan uzoqlashgani natijasida tashlandiq holga kelgan.

16 asrdan beri sayohatchilar tashrif buyuradigan mintaqada, qazishmalar natijasida, binolarda gʻisht ishlatilganligi sababli, shahar qatlamlari bir-birining ustiga toʻplangan tepalikka aylangani maʼlum boʻldi.

Megaron inshootlarining eng ulugʻvori, qadimgi ibodatxonalarning peshqadamlari Troyada miloddan avvalgi 3 ming yildan beri mavjud. Bundan tashqari, Troyada miloddan avvalgi 2500 yillardan beri, temir hali maʼlum boʻlmagan paytdan boshlab, kesilgan tosh texnikasidan foydalangan holda devorga ishlov berish mavjud.

Troya muzeyi

Zamonaviy muzey uslubida ishlab chiqilgan yangi muzey binosi “Troya muzeyi” nomini oldi va 10.10.2018 kuni tashrif buyuruvchilar uchun ochildi.

Troya muzeyi Chanoqqalʼa viloyatining Markaziy tumanidagi Tevfikiye qishlogʻi chegarasida, 1998 yilda YuNESKO tomonidan Jahon madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan Troya qadimiy shahrining kirish qismida joylashgan.

Muzey taxminan 90 ming kvadrat metr maydondagi 12 ming 765 kvadrat metr yopiq muzey koʻrgazmasi, omborxona, maʼmuriy birlik, ijtimoiy obʼektlar va 37 ming 250 kvadrat metr ochiq koʻrgazma, koʻkalamzorlashtirish va tashrif zonalaridan iborat. 10.10.2018 da tashrif buyuruvchilar uchun ochilgan Troya muzeyida Gomerning “Iliada”si bilan tarixga kirgan Troas mintaqasida iz qoldirgan Troyaning hayoti va madaniyati hamda arxeologik tarixi qazishmalardan topilgan asarlar orqali hikoya qilinadi.

Muzeyga tashrif buyurgan mehmonlar yettita sarlavhaga boʻlingan hikoyani kuzatib boradilar:

Troas mintaqasi arxeologiyasi, Troyaning bronza davri, Iliada eposi va Troya urushi, Antik davrda Troas va Ilion, Sharqiy Rim va Usmonlilar davrida, Arxeologiya tarixi va Troya izlari.

Tashrif buyuruvchilar har bir koʻrgazma qavatiga rampa orqali chiqishlari mumkin. Muzeyning kirish qismi, Troas va uning atrofini qamrab olgan tiraj bandida arxeologiya fanlari, arxeologik va arxeometrik tanishuv usullari, atamalar diagrammalar, chizmalar, matnlar va interfaol usullar bilan izohlanadi va tashrif buyuruvchiga davom etayotgan koʻrgazma maydonchalari oldidan yoʻnalish beradi.

Troyan oti

Gʻarbiy Anadolu sohilidagi hozirgi Izmirda (qadimgi Smirna) miloddan avvalgi 8 asrda yashagan Gomerning “Iliada” va “Odisseya” dostonlari 2 ming yillik ogʻzaki ijodga asoslangan.

“Troya urushi” haqidagi afsona va bu urushda qatnashganlarning qaygʻusi “Iliada” va “Odisseya” misralari orqali bugungi kungacha saqlanib qolgan.

Gomerning "Iliadasi" urushning 9-yilida, Axilles Axey qoʻshinlarining bosh qoʻmondoni Agamemnonga nisbatan qattiq gʻazablangan va shuning uchun urushni tashlab, oʻz kazarmalariga chekingan paytda boshlanadi. Axillesning eng yaqin doʻsti Patroklosning oʻlimi tufayli urushga qaytishi va Troya qiroli Priam oʻz oʻgʻli Gektor bilan jang qilishi, uni oʻldirishi, aravasiga bogʻlangan jasadini Troya devorlari atrofida sudrab borishi va nihoyat insofga kelib Gektorning jasadini otasi podshoh Priamga qaytarishi bilan yakunlanadi. Parij va Xelen afsonasining mavzusi boʻlgan Troyan oti tarixdagi eng aqlli urush hiylasi boʻlib, Axeylar qoʻmondoni Odissey tomonidan Troya shahrini egallash uchun rejalashtirgan.

Qadimgi Troya shahrining ramzi sifatida shaharga kiraverishdagi 12,5 metr balandlikdagi ot Turk rassomi Izzet Senemogʻlu tomonidan 1975 yilda Kaz togʻlaridan olib kelingan qaragʻay daraxtlari yordamida loyihalashtirilgan.

2004 yilda Troya urushidan ilhomlanib suratga olingan Troya filmida ishlatilgan otni Chanoqqalʼaning markazida koʻrishingiz mumkin.

Troyaga tashrif buyurganingizda, yogʻoch ot bilan bir qatorda, ikkalasi ham tashrif buyuruvchilarning esdalik fotosuratlarida oʻrin egallaydi.