Oʻtish davri — oʻsmirlikdagi muammolar

Yevropa va Markaziy Osiyodagi oʻsmirlar mavzusi mintaqaning eng katta eʼtiborli jihatlaridan biridir. Biroq ularning hayoti va unga taʼsir qiluvchi qarorlarni qabul qilishdagi ishtiroki kam, shu sababli jamiyatga qoʻshgan hissasi koʻpincha eʼtibordan chetda qoladi. Ijtimoiy meʼyorlar ham ularning ishtirokiga qarshi ishlaydi va "anʼanaviy" gender rollarini davom ettiradi.

Oʻsmirlar alohida xavf-xatarlarga duch kelishadi: masalan, 15-19 yoshdagilar orasida oʻlimning asosiy sababi yoʻldagi jarohatlar, keyin esa oʻz-oʻziga zarar yetkazish, shaxslararo zoʻravonlik va choʻkish. Xavfli xulq-atvor, jumladan, himoyalanmagan jinsiy aloqa, tamaki, spirtli ichimliklar va giyohvand moddalarni isteʼmol qilish ham baʼzi mamlakatlarda koʻpayib bormoqda.

Koʻpgina mamlakatlarda jinsiy va reproduktiv salomatlik masalasi asosiy boʻlib qolsa-da, ruhiy tushkunlik kabi muammolar koʻproq eʼtiborga olinmoqda. Ayrim mamlakatlarda, jumladan, Qozogʻistonda depressiya kasalliklarning asosiy sababidir, bu yerda 15-19 yoshli oʻgʻil bolalar orasida oʻz joniga qasd qilish darajasi dunyoda eng old qatorlarda turadi.

Mintaqa boʻylab toʻliq oʻrta taʼlimdan foydalanish imkoniyati yuqori boʻlsa-da, 96 foizni tashkil etadi, nogiron oʻsmirlar yoki loʻli oʻsmirlar uchun oʻqishga kirish va tugatish darajasi past. 2015 yildagi maʼlumotlar shuni koʻrsatadiki, 15 yoshli oʻsmirlarning 30-50 foizi oʻqish, matematika va tabiiy fanlar boʻyicha asosiy koʻnikmalarni egallamaydi.

2,4 million oʻsmir maktabdan tashqarida deb taxmin qilinadi. Yaʼni har 10 nafar oʻsmirdan bittasi maktab bilan aloqani his qilmaydi. Bunda oʻquv dasturlari bugungi mehnat bozoriga kamdan-kam moslashayotgani bilan izohlanadi. Natijada koʻplab oʻsmirlar taʼlim, ish yoki oʻqitish tizimida emas.

YuNICEF 2021 yilda eʼlon qilgan “Bolalar uchun iqlim xavflari indeksi” maʼlumotlariga koʻra, har uch mamlakatdagi bolalar iqlim oʻzgarishi va atrof-muhitning degradatsiyasi taʼsirida ularning sogʻligʻi, taʼlimi va himoyasiga tahdid soluvchi hamda oʻlim xavfi yuqori kasalliklar boʻlgan bolalar guruhiga kiradi.

YuNISEF oʻtkazgan global soʻrovda qatnashgan yoshlarning 60 foizi ijtimoiy tarmoqlardan asosiy yangiliklar va maʼlumotlar manbai sifatida foydalanishi, biroq bor-yoʻgʻi 23 foizi ushbu platformalardagi maʼlumotlarga katta ishonch bildirishini aytgan. Darhaqiqat, ijtimoiy tarmoqlar soʻrovnomadagi barcha muassasalarda eng kam ishonchli maʼlumot manbai hisoblanadi.

Oʻsmirlarda chekish va spirtli mahsulotlarga boʻlgan qaramlik yildan-yilga ertaroq boshlanayotgani taʼkidlab oʻtilgan.

Ekologik hayot va atrof-muhit va atmosferaga oʻsmirlarning eʼtibori juda kam. Ular iqlim oʻzgarishi haqida deyarli maʼlumotga ega emas.

YuNISEFning ushbu soʻrovnomalari jamiyatdagi kemtiklarni yaxshigina koʻrsata olgan. Xuddi yuzimizga oyna tutgandek. Stereotiplar, mentalitet jamiyatdagi katta muammolarni keltirib chiqarmoqda. Bu soʻrovnoma va hisobotlar oʻsmirlar mavzusida kamchiliklarimiz koʻp ekanini ochib bermoqda.

Fazilat Soib